100 lat temu ponownie otwarto Uniwersytet Stefana Batorego


Fot. Wikipedia
100 lat temu, 11 października 1919 r., w Wilnie w obecności Józefa Piłsudskiego po niemal dziewięćdziesięciu latach ponownie otwarto Uniwersytet Stefana Batorego (USB). Uczelnia stała się istotnym ośrodkiem życia intelektualnego na Kresach, była kontynuatorką tradycji centrów nauki z czasów dawnej Rzeczypospolitej i pierwszych lat zaborów. Wileńskie uroczystości okolicznościowe zaplanowano na 5 grudnia br.

 

Dzisiaj natomiast uroczystości odbywają się w Toruniu. Organizatorem obchodów jest Uniwersytet Mikołaja Kopernika, opiekun i spadkobierca tradycji akademickiej dawnego USB w Wilnie. Uroczystości toruńskie zainauguruje gala, na której będzie pokazany film o USB, autorstwa Romana Tondela z TV UMK oraz zostanie wręczony specjalnie wybity medal okolicznościowy, zaprojektowany przez dra Sebastiana Mikołajczaka. Medal otrzymają osoby szczególnie zasłużone dla pielęgnowania pamięci o tradycji USB, w tym rodziny rektorów USB.

Głównym wydarzeniem obchodów będzie polsko-litewska konferencja naukowa. 10 wystąpień przedstawi historię Almae Matris Vilnensis od powstania w 1579 r. do likwidacji w roku 1939. Wśród uczestników konferencji wystąpi wybitny historyk litewski, autor pomnikowej historii Wielkiego Księstwa Litewskiego, prof. Alfredas Bumblauskas, który przedstawi po polsku odczyt na temat dzielenia pamięci o dziejach Uniwersytetu między Polską i Litwą.

Częścią uroczystości będzie także wernisaż bardzo szczególnej wystawy w Muzeum Uniwersyteckim. Po raz pierwszy Uniwersytet Wileński zgodził się wypożyczyć portrety rektorów USB oraz insygnia rektorskie i dziekańskie (łańcuchy uniwersyteckie i berło) z lat 1919-1939. Ekspozycja uzupełniona o togi (jedna wypożyczona z Muzeum UJ w Krakowie) i dyplomowy doktorskie absolwentów USB i pracowników UMK ukazuje wielkość i dostojeństwo akademickie wileńskiej uczelni.

Akademia Wileńska powstała w 1579 r. na mocy przywileju króla Stefana Batorego przekształcającego Kolegium Jezuitów. Była to pierwsza uczelnia wyższa na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego. O utworzenie uniwersytetu przez wiele lat zabiegał Piotr Skarga, autor „Kazań sejmowych”, który został jego pierwszym rektorem. W ciągu kolejnych dziesięcioleci akademia przyciągała najwybitniejszych polskich uczonych oraz kształciła elity Rzeczypospolitej. Od drugiej połowy XVII wieku, podobnie jak inne tego typu ośrodki Korony i Litwy, traciła na znaczeniu. Po kasacie zakonu jezuitów została przekształcona w Szkołę Główną Litewską i na krótko stała się ponownie ważnym centrum życia intelektualnego. W niemal niezmienionym kształcie funkcjonowała pod panowaniem rosyjskim. W tym okresie studiowali tam Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki. W 1817 r. na uniwersytecie zawiązało się Towarzystwo Filomatyczne. Karą za wsparcie studentów dla powstania listopadowego była likwidacja uczelni w roku 1832. Na jej miejsce car Mikołaj I powołał Cesarską Wileńską Akademię Medyko-Chirurgiczną i Akademię Duchowną. W 1842 r. obie przeniesiono do Kijowa i Petersburga. Na niemal osiemdziesiąt lat Wilno przestało być ośrodkiem akademickim.

Marzenia o odbudowie uniwersytetu snuli najwybitniejsi litewscy intelektualiści przełomu wieków, m.in. Alfons Parczewski, Władysław Zahorski, Eliza Orzeszkowa, Józef Hłasko i Czesław Jankowski. Władze carskie zgodziły się jedynie na powołanie w 1906 r. Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie. Na kilkanaście lat stało się ono centrum życia intelektualnego. Jeszcze pod okupacją niemiecką w 1918 r. środowisko naukowe Wilna próbowało doprowadzić do powołania uniwersytetu. Sprzeciw władz niemieckich oraz niechęć elit uzyskującej niepodległość Litwy sprawiły, że wysiłki te zakończyły się niepowodzeniem. Podobne starania podejmowali również Litwini. Jako termin otwarcia uczelni określili 1 stycznia 1919 r. Plany te pokrzyżowało zajęcie Wilna przez bolszewików 5 stycznia 1919 r. Co ciekawe, także oni rozpoczęli prace nad powołaniem akademii, nazywanej Powszechnym Uniwersytetem Pracy.

Nadzieje na realizację planów powołania uczelni przywróciło wyzwolenie Wilna spod okupacji sowieckiej w kwietniu 1919 r. Naczelnik Państwa Józef Piłsudski zdawał sobie sprawę z prac nad odbudową szkół wyższych prowadzonych w Warszawie. 26 kwietnia przyjął tymczasowego rektora, stojącego na czele wspomnianego komitetu, prof. Józefa Ziemackiego. Podczas innego spotkania z uczonymi z Wilna Piłsudski powiedział: „Chciałbym, by ziścić się mogły moje najgorętsze chęci, by miasto to stało się jedną z wielkich stolic świata, ogniskiem kultury, nowymi Atenami, które promieniowałyby nie tylko na kraj cały, ale i daleko poza jego granice i w ten sposób nawiązały nić tradycji ze swą świetną przeszłością – miasta Śniadeckich, Lelewela, Mickiewicza”.

Uniwersytet Wileński został ponownie otwarty 11 października 1919 r. Dzień ten połączono z inauguracją roku akademickiego. W kaplicy w Ostrej Bramie arcybiskup krakowski Adam Sapieha odprawił nieszpory. Uroczystości odbyły się w obecności całego senatu uczelni, wojska i tłumów wilnian, Józefa Piłsudskiego, syna absolwenta Uniwersytetu Wileńskiego Adama MickiewiczaWładysława– oraz delegacji wszystkich szkół wyższych odrodzonej Polski. Tego samego dnia przyjęto, że odrodzony ośrodek będzie nosił imię jego założyciela – króla Stefana Batorego. Nawiązaniem do tradycji był też herb uczelni łączący godła Polski i Wielkiego Księstwa Litewskiego.



Na podstawie: PAP, FB/ Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie