76 lat temu powołano Armię Polską na Wschodzie
Wilnoteka.lt, 12 września 2018, 09:27
Tadeusz Romer, Władysław Sikorski, Władysław Anders i Tadeusz Klimecki podczas podróży inspekcyjnej Naczelnego Wodza na Bliskim Wschodzie 1943. Wizytacja jednostek Armii Polskiej na Wschodzie, fot. pl.wikipedia.org
12 września mija 76 lat od powołania w 1942 roku Armii Polskiej na Wschodzie. Powstała na rozkaz Naczelnego Wodza, generała Władysława Sikorskiego. Została utworzona z połączenia Wojska Polskiego na Środkowym Wschodzie i Armii Polskiej w ZSRR, ewakuowanej do Iranu. Na jej czele stanął generał Władysław Anders.
Formowanie polskich jednostek w Związku Sowieckim zaczęło się rok wcześniej, na podstawie umowy wojskowej podpisanej w Moskwie 14 sierpnia 1941 roku. Poprzedziła ją tak zwana amnestia dla obywateli polskich z Rzeczypospolitej: zesłanych, zamkniętych w więzieniach śledczych NKWD i deportowanych do łagrów. Zgoda na tworzenie armii podległej Rządowi RP była przejściowym ustępstwem Stalina wynikającym z trudnej sytuacji Sowietów na froncie. Kiedy tylko udało im się zatrzymać ofensywę Wehrmachtu, zaczęli wycofywać się z wcześniejszych ustaleń.
Organizator i dowódca Armii Polskiej w Związku Sowieckim, Władysław Anders, o swoim zadaniu dowiedział się w więzieniu na Łubiance.
Do formowanej armii nie zgłosili się oficerowie więzieni wcześniej w obozach w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie – jak się okazało w kwietniu 1943 roku – ofiary zbrodni katyńskiej. Sowieci konsekwentnie unikali odpowiedzi na pytania o zaginionych i utrudniali władzom polskim prowadzenie poszukiwań.
Sowieci nie uwolnili wszystkich Polaków, do wielu nie dotarła informacja o tworzącej się armii. Jednak ci, którzy mogli, tygodniami przemierzali Związek Sowiecki, często w ekstremalnie trudnych warunkach.
Mimo wielkich trudności, Armia Polska rozwijała się. Dzięki staraniom generałów Sikorskiego i Andersa, wiosną i latem 1942 roku została ewakuowana do Iranu. Związek Sowiecki opuściło ponad 115 tysięcy ludzi, w tym blisko 78 i pół tysiąca żołnierzy. Wśród ewakuowanych było niemal 18 tysięcy dzieci.
W czerwcu 1943 roku z armii został wyodrębniony samodzielny 2. Korpus Polski, który został przesunięty do Egiptu, a następnie na przełomie 1943 i 1944 roku przerzucony na front włoski. Żołnierze 2. Korpusu walczyli między innymi pod Monte Cassino, otwierając aliantom drogę na Rzym. Wsławili się także, wyzwalając Loreto i Ankonę.
Po wojnie większość oficerów Armii Polskiej na Wschodzie pozostała na emigracji, część żołnierzy – kilkanaście tysięcy – wróciła. Wielu z nich było szykanowanych, więziono ich, pozbawiano pracy.
Na podstawie: IAR
