Dr Danuta Kamilewicz-Rucińska: Polacy na Litwie przetrwali dzięki szkołom pedagogicznym
Pochodząca z Połuknia (rejon trocki), absolwentka polskiej szkoły w Połukniu i Wileńskiego Uniwersytetu Pedagogicznego dr Danuta Kamilewicz-Rucińska, jako pierwsza podjęła się zbadania historii szkół pedagogicznych, kształcących nauczycieli polskich szkół na Litwie po II wojnie światowej.
W wyniku działań wojennych i tzw. repatriacji Wileńszczyzna praktycznie pozbawiona została polskiej inteligencji. Powstającym szkołom polskim potrzebni byli nauczyciele. W 1947 roku w Trokach utworzono Seminarium Nauczycielskie, które działało do 1957 roku, do momentu, kiedy polskie grupy powstały w działającej w Nowej Wilejce Wileńskie Szkole Pedagogicznej.
„To była tak ciekawa praca, tak wielce mi bliska, ponieważ pochodzę z rodziny nauczycielskiej. Nie poszłam pracować do szkoły, bo wiedziałam, że nigdy nie będę tak dobrą nauczycielką jak mama. Im głębiej wchodziłam w temat, tym bardziej uświadamiałam, że nikt nigdy tego nie opisał, czułam więc obowiązek ukończenia tej pracy” – o tworzeniu monografii mówi dr Danuta Kamilewicz-Rucińska.
W okresie międzywojennym w Trokach działało Państwowe Seminarium Nauczycielskie, które zostało zamknięte jeszcze przed wybuchem II wojny światowej w ramach reformy szkolnej. W 1947 roku rozpoczął się kolejny, wpisujący się już w całkiem inne realia Litwy Radzieckiej etap kształcenia po polsku nauczycieli dla szkół polskich.
Badając materiały archiwalne dotyczące kształcenia kadry pedagogicznej, dr Danuta Kamilewicz-Rucińska nie znalazła żadnych dokumentów potwierdzających otwarcie właśnie w 1947 r. klasy z polskim językiem nauczania w Seminarium Nauczycielskim w Trokach. A jednak właśnie wówczas naukę w klasie z polskim językiem nauczania rozpoczęło 27 osób. Badaczka dotarła do absolwentów tego pierwszego rocznika – Wilhelma Zajączkowskiego i Antoniego Pawłowicza. Jak to się stało, że Polacy na Litwie dostali od władzy radzieckiej taki „prezent”, jakiego nie dostali rodacy na Białorusi i Ukrainie?
Jak zaznacza dr Danuta Kamilewicz Rucińska, Polacy nie poddawali się sowieckiej indokrynacji, z wielkim oporem wstępowali do komsomołu. Środowisko uczniów seminarium pedagogicznego w Trokach było zgrane i solidarne. Ogromnym szacunkiem i autorytetem cieszyli się nauczyciele.
W 1957 r. trockie seminarium zmieniło siedzibę – zostało przeniesione do Nowej Wilejki i odtąd nauczyciele klas początkowych dla szkół polskich na Litwie byli kształceni w Wileńskiej Szkole Pedagogicznej. Liczyła ona wówczas 233 uczniów w 8 grupach wyłącznie z polskim językiem nauczania. Przychodziła tu młodzież po ukończeniu 8-letniej szkoły podstawowej. Większość absolwentów nie poprzestawała na 4-letniej nauce w tej placówce, kontynuując studia pedagogiczne w Instytucie Pedagogicznym w Wilnie.
Na początku lat 60. sytuacja zaczęła się zmieniać, pojawiły się komplety z litewskim i rosyjskim językiem nauczania, a w 1973 r. grupy z polskim językiem nauczania zostały zlikwidowane.
Dopiero na fali odrodzenia świadomości narodowej pod koniec lat 80. dzięki staraniom społeczności polskiej w Wileńskiej Szkole Pedagogicznej, w 1991 r. przekształconej w Wileńską Wyższą Szkołę Pedagogiczną, przywrócona została grupa polska, przygotowująca wychowawców placówek przedszkolnych. Kompletowania polskich grup w szkole pedagogicznej w Nowej Wilejce zaprzestano w 1998 r. W okresie od 1958 do 1973 r. Wileńską Szkołę Pedagogiczną ukończyło 620 nauczycieli klas początkowych z polskim językiem nauczania; w latach 1989–1998 – około 80 pedagogów przygotowanych do pracy w polskich przedszkolach, w latach 1995–1998 – Wileńską Wyższą Szkołę Pedagogiczną ukończyło 49 nauczycieli klas początkowych. W 2000 r. dyplomy otrzymała ostatnia polska promocja.
Zdaniem dr Danuty Kamilewicz-Rucińskiej, Trockie Seminarium Nauczycielskie i Wileńska Szkoła Pedagogiczna wniosły wielki wkład w zachowanie szkolnictwa polskiego na Litwie.
Danuta Kamilewicz-Rucińska urodziła się w Połukniu w rejonie trockim. Z wyróżnieniem ukończyła Szkołę Średnią w Połukniu. W latach 1987–1992 studiowała na Wileńskim Uniwersytecie Pedagogicznym i otrzymała kwalifikacje nauczyciela języka polskiego i literatury oraz historii i nauk społecznych. Studia magisterskie Po ukończeniu studiów pracowała na Uniwersytecie Polskim w Wilnie na stanowisku referenta do spraw studenckich oraz rozpoczęła uzupełniające studia magisterskie na Uniwersytecie Warszawskim. W 2007 roku obroniła pracę doktorską na temat „Kształcenie nauczycieli na Litwie w szkołach pedagogicznych z polskim językiem wykładowym (1945–2000)”, uzyskując tytuł doktora nauk humanistycznych z zakresu pedagogiki. Była pracownikiem dydaktycznym Olsztyńskiej Szkoły Wyższej im. J. Rusieckiego w Olsztynie oraz Wyższej Szkoły Pedagogicznej Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w Warszawie oddziału w Olsztynie. Od roku 2009 roku – adiunkt w Katedrze Filozofii i Kultury Chrześcijańskiej na Wydziale Teologii UWM w Olsztynie.
Zdjęcia: Igor Konin
Montaż: Aleksandra Konina
Współpraca: Walenty Wojniłło
