Drzewko akacji ukrywało krzyż na grobie żołnierzy polskich i litewskich
Komitet Opieki nad Grobami Wojennymi od kilku już lat realizuje projekt poszukiwania i weryfikacji nieznanych dotychczas miejsc pochówku żołnierzy polskich i litewskich poległych w latach 1918-1920 na obecnym terytorium Litwy.
W 2018 roku podczas kwerendy w Litewskim Centralnym Archiwum Państwowym prezes Komitetu Marian Sokalski odkrył w nim wykaz żołnierzy Wojska Litewskiego pochowanych w Wilnie, Trokach, Mejszagole, Duksztach, Oranach, Lejpunach, Bortelach i… Zawiasach. Wykaz ten został sporządzony w celu przekazania go – po nawiązaniu w 1938 roku stosunków dyplomatycznych między Polską a Litwą – stronie litewskiej. Oprócz dobrze znanych miejsc pochówku żołnierzy podana została w nim miejscowość Zawiasy (a dokładnie – stacja kolejowa Zawiasy granicząca w okresie międzywojennym z Litwą Kowieńską), w pobliżu której – według odkrytego wykazu – miała się znajdować wspólna mogiła żołnierzy polskich i litewskich poległych w 1920 roku.
Fot. Marian Sokalski
Informację tę prezes M. Sokalski przekazał do Departamentu Dziedzictwa Kulturowego przy Ministerstwie Kultury Republiki Litewskiej. W tymże 2018 roku specjaliści Departamentu przybyli na miejsce, zebrali świadectwa miejscowych mieszkańców, z których kilku wskazało przypuszczalne miejsce pochówku żołnierzy – nieopodal stacji kolejowej. W styczniu 2019 roku miejsce to otrzymało nawet tymczasowy status obiektu chronionego.
Sprawą zajęła się Administracja Samorządu Elektrėnai, na którego terytorium znajduje się omawiane miejsce – w 2020 roku ubiegała się o potrzebne zezwolenia na przeprowadzenie badań terenu w przypuszczalnym miejscu pochówku żołnierzy. Aktywnie w tej kwestii działali mer Samorządu Elektrėnai Kęstutis Vaitukaitis i jego doradca Vaidas Andrijauskas.
Ze względu na wprowadzone w związku z pandemią koronawirusa ograniczenia epidemiczne prace przeprowadzono dopiero pod koniec 2021 roku. Szczątków żołnierzy we wskazanym miejscu nie odnaleziono, a prace miały zostać wznowione wiosną 2022 roku.
M. Sokalski z odnalezieniem miejsca pochówku żołnierzy polskich i litewskich w Zawiasach do wiosny jednak nie czekał i już zimą – a dokładnie 16 lutego – na podstawie informacji prasowych z lat 1938-1939 i danych z map topograficznych Wojskowego Instytutu Geograficznego (1935-1936) odnalazł poszukiwany wspólny grób żołnierski. Jego wygląd i otoczenie odpowiadały informacjom archiwalnym i prasowym.
„Sześć razy byłem w tych okolicach, zawsze jednak latem. Siódmy raz wybrałem się zimą i… znalazłem to, czego szukałem. Latem z powodu gęstej roślinności – jest to pas leśny wzdłuż szlaku kolejowego – miejsce pochówku żołnierzy jest zupełnie niewidoczne. A krzyż na mogile żołnierskiej ukryty jest w drzewku akacji…” – mówi prezes Komitetu Opieki nad Grobami Wojennymi.
Fot. Marian Sokalski
Mogiła żołnierzy polskich i litewskich mieści się na 31. kilometrze trasy kolejowej Wilno–Kowno w odległości około 700 metrów od przystanku Lazdėnai (dawniej Zawiasy) i 50 m na zachód od torowiska. Znajduje się w tzw. strefie sanitarnej szlaku kolejowego, w miejscu porośniętym krzakami, do najbliższej drogi polnej – około pół kilometra… Może dlatego nie wiedzieli o niej nawet miejscowi mieszkańcy?
Miejsce pochówku o rozmiarach ok. 3 x 4,5 m jest mocno zaniedbane, jego kontury – słabo zarysowane i jedynie po stronie zachodniej widoczny jest fragment betonowego nagrobku i krzyż w drzewku akacji…
Na zdjęciu: wycinek z prasy przedwojennej, fot. Marian Sokalski
W kwestiach dotyczących ekshumacji pochowanych we wspólnej mogile 7 żołnierzy litewskich i 4 żołnierzy polskich, identyfikacji szczątków oraz ponownego ich pochówku rozpoczęta została współpraca pomiędzy Instytutem Pamięci Narodowej, Samorządem Elektrėnai, Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP, Wydziałem Konsularnym i Polonii Ambasady RP w Wilnie oraz Dyrekcją Kolei Litewskich.
Już w lipcu br. podjęta zostanie próba identyfikacji szczątków pochowanych w pobliżu dawnej stacji kolejowej Zawiasy żołnierzy i jeszcze w tym roku doczekają się godnego pochówku na nowym miejskim cmentarzu nieopodal Jewia.
Kto wie, być może również w nowym miejscu spoczynku żołnierzy zasadzone zostanie drzewko białej akacji…
Fot. Marian Sokalski
Na podstawie: inf. wł.
