Epoka Józefa Czechowicza na wystawie w Wileńskiej Galerii Obrazów
„Przygotowując tę wystawę, chciałem pokazać wielkość prac Józefa Czechowicza, ale można to było uczynić prezentując je w kontekście epoki, w której żył” – podczas otwarcia wystawy tłumaczył jej kurator, historyk fotografii, dyplomata Dainius Junevičius.
Wystawa składa się więc z kilku części: są to nie tylko fotografie wykonane przez Józefa Czechowicza w Wilnie, Witebsku czy Kijowie, lecz również jego poprzedników – fotografików, którzy jako pierwsi utrwalili na zdjęciach Wilno, prace fotografów francuskich, rosyjskich, polskich, takich jak Édouard Baldus, Gustave Le Gray, Karol Beyer, Konrad Brandel, Maksymilian Fajans czy Jan Mieczkowski. Są też zdjęcia wykonane przez Abdona Kurzona, autora najwcześniejszych znanych fotografii Wilna: utrwalona przez niego budowa tunelu w Ponarach to prawdopodobnie pierwsze zdjęcie przedstawiające Wilno.
Na wystawę w Wileńskiej Galerii Obrazów składa się około 200 zdjęć, z których około 100 to prace Czechowicza. Zdjęcia pochodzą ze zbiorów prywatnych i publicznych, m.in. Biblioteki Wróblewskich w Wilnie, Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Narodowego w Krakowie, Galerii im. Sleńdzińskich w Białymstoku, Biblioteki Polskiej w Paryżu, Narodowego Muzeum Historycznego Białorusi, Muzeum Krajoznawczego w Witebsku. Eksponowane są faksymile zdjęć wykonanych przez Czechowicza w Kijowie. W trakcie przygotowania wystawy okazało się, że wileński fotograf jako pierwszy utrwalił to miasto na zdjęciach.
Jak zaznaczył Dainius Junevičius, na wystawie prezentowane są najlepsze prace Czechowicza – te, które sam autor uważał za szczególnie udane, dlatego wysyłał na wystawy zagraniczne, m.in. organizowane przez Francuskie Towarzystwo Fotograficzne.
Ciekawostką wystawy jest nowatorski sposób prezentowania zdjęć panoramicznych i przestrzennych. Fragmenty niektórych zdjęć przedstawiających mieszkańców miasta czy scenki rodzajowe zostały powiększone, dzięki temu dokładniej możemy przyjrzeć się, jak wyglądali ówcześni mieszkańcy, ulice miasta, budynki.
Otwarcie wileńskiej prezentacji prac Józefa Czechowicza niemal zbiegło się w czasie z innym wydarzeniem poświęconym 200-leciu jego urodzin. 3 grudnia w siedzibie UNESCO w Paryżu otwarta została wystawa „XIX-wieczne miasta Litwy, Białorusi, Polski i Ukrainy na zdjęciach Józefa Czechowicza”. 200. rocznica urodzin tego fotografa na wniosek Litwy została włączona do kalendarza ważnych dat UNESCO w 2018 r.
Józef Czechowicz swoją przygodę z fotografią rozpoczął już jako dojrzała osoba, nauczył się rozmaitych technik wykonywania zdjęć malarskich, kupił bardzo profesjonalny, jak na owe czasy, sprzęt fotograficzny. W 1866 roku otworzył w swoim domu w Wilnie studio fotograficzne, gdzie wykonywał głównie zdjęcia portretowe. Atelier portretowe J. Czechowicza przy Ogrodzie Botanicznym było miejscem znanym w Wilnie.
Najbardziej jednak lubił fotografować krajobrazy Wilna. Stworzył około 200 fotografii plenerowych. Większość współczesnych mu twórców fotografowało motywy ujęte tylko od przodu. On zaś zaczął wykonywać zdjęcia z różnej perspektywy. Pojawiły się zdjęcia ogólne ukazujące naturalne wzniesienia i bujną roślinność. Budowle miejskie kadrował nie tylko samotnie, ale patrzył na nie poprzez pojedyncze drzewa sąsiadujące z wieżami kościołów i dachów. Uzyskiwał w ten sposób bardzo ciekawe efekty. Czechowicz jako pierwszy w Wilnie wykonywał zdjęcia wnętrz kościelnych (np. znane ujęcie kaplicy Świętego Kazimierza w katedrze czy kościoła św. Piotra i Pawła na Antokolu) i pałacu w Werkach. Czechowicz również jako pierwszy fotografował peryferyjne dzielnice miasta i sceny z życia codziennego mieszkańców przedmieści: Belmontu, Kalwarii, Popław, Zarzecza, Werek, Zwierzyńca. Jak mówi Dainius Junevičius, Józef Czechowicz był kronikarzem życia Wilna, niemal przez 15 lat jedynym wileńskim fotografem.
Józef Czechowicz zmarł w 1888 roku, został pochowany na cmentarzu Bernardyńskim. Przez wiele lat dokładne miejsce pochówku nie było znane. Zostało ustalone dopiero w 2010 roku, m.in. dzięki zaangażowaniu Dainiusa Junevičiusa. W październiku 2010 r. nagrobek został odsłonięty i poświęcony.
Wystawa „Józef Czechowicz i jego epoka w fotografii” w Wileńskiej Galerii Obrazów (ul. Didžioji 4) będzie czynna do 3 marca 2019 r.
Na podstawie: inf.wł., ldm.lt
