Historia zaopatrzenia Wilna w wodę

Staw w parku Kūdrų, fot. Wilnoteka/Ewa Przychodska

Woda jest podstawowym składnikiem do życia. Ciało człowieka zawiera około 70% wody i utrata już 20% może spowodować śmierć.

Woda pokrywa ponad 71% powierzchni Ziemi. Ponad 97% wód powierzchniowych to morza i oceany, w przeciwieństwie do tego słodka woda to jedyne 3% hydrosfery. Źródła wody pitnej to wody słodkie powierzchniowe lub gruntowe. 

Litwa jest jednym z nielicznych krajów posiadających duże zapasy słodkiej wody gruntowej, która jest lepszej jakości niż powierzchniowa. Posiadamy siedmiokrotnie więcej zasobów wody pitnej niż wynosi zapotrzebowanie.

Wilno jako pierwsze miasto na Litwie zostało zaopatrzone w gospodarkę wodną. Początek datuje się na rok 1501, kiedy Aleksander Jagiellończyk podpisał akt darowizny, dający dominikanom oraz kościołowi Ducha Świętego prawo do korzystania ze źródeł Wingry i dostarczania wody za opłatą mieszkańcom miasta. Najpierw woda spływała po drewnianych rynienkach. W XV-XVI wieku rozpoczęto budowę drewnianej sieci wodociągowej. Rury tworzono z pni drzew; najczęściej sosnowych, rzadziej jodłowych i sporadycznie dębowych o długości od 6 do 9 metrów, łączonych ze sobą za pomocą metalowych rurek. Spojenia uszczelniano smołowanymi pakułami oraz mchem. Wodociągi te były grawitacyjne. W Wilnie były trzy najbardziej bogate miejsca w wodę; skąd właśnie przekładano wodociągi. Znajdowały się one na otaczających Wilno pagórkach: na przedmieściu Wingry (między dzisiejszą ulicą Mindaugo i starym kinem „Lietuva”), za Ostrą Bramą (dziś mieści się tam stadion piłkarski) i za bramą Subocz (źródła Żuprańskie oraz Misjonarskie). Woda pod wpływem grawitacji spływała do większych zbiorników wodnych, stamtąd rurami płynęła do zbiorników publicznych zwanych: skrzyniami, studniami, fontannami albo rurmusami. Owe zbiorniki pełniły też funkcję techniczną, tj. pozwalały zlokalizować ewentualną usterkę i dokonać naprawy wodociągu. Wodociągi te działały przez 400 lat. Dopiero pod koniec XIX wieku (1879–1882) drewniane rury zastąpiono rurami metalowymi.

Najstarsze ujęcie wody w Ogrodzie Bernardyńskim
Lokalizacja

Pierwsza wileńska przepompownia wody ze zbiornikami powstała na terenie Ogrodu Bernardynów. Została wybudowana w 1914 roku i rozpoczęła scentralizowane zaopatrzenie Wilna w wodę. Architekturę przepompowni zaprojektował Edward Szenfeld. Przepompownia odwzorowywała formy sąsiedniego kościoła bernardynów. Chociaż budynek wyglądał naprawdę wspaniale, tak romantyczną stylizację niektórzy eksperci architektoniczni nazwali „obrzydliwą parodią cennego dziedzictwa”.
Przepompownia działała do 1944 roku, kiedy to zbiornik i budynek przepompowni zostały wysadzone przez wycofującą się armię nazistowską. W 1945 roku przy pomocy jeńców wojennych budynek został odbudowany przy zachowaniu planowanej struktury budynku.
Przepompownia nadal działa i zapewnia mieszkańcom centrum Wilna i Starego Miasta czystą wodę gruntową. Jest to najstarsze ujęcie wody w Wilnie.
W przepompowni znajduje się także laboratorium wody pitnej Vilniaus Vandenai oraz Muzeum Historii Wodociągów, założone przez samych pracowników 28 lipca 1976 roku. Bogata ekspozycja muzeum pokazuje budowę wodociągów i kanalizacji, a także część historii Wilna.

  

Zbiornik wodny na Lipówce
Lokalizacja

Zbiornik wodny na Lipówce został zbudowany w 1916 roku. Przechowywał wodę, stanowiąc podstawę dawnego systemu wodociągowego w stolicy.
Zbiornik ten zostawił ważny historyczny ślad w historii zaopatrzenia w wodę: po jego budowie ilość wody zaczęto mierzyć w metrach sześciennych, jak to ma miejsce do dziś. Wcześniej mierzona była w wiadrach. Zbiornik wodny na Lipówce używany był do 1987 roku. 
Ponad stuletni zbiornik wodny na Lipówce cechuje unikalna konstrukcja i niesamowita wręcz akustyka. Dzięki opartej na kolumnach imponujących rozmiarów kopule sklepieniowej, która okrywa ogromny rezerwuar wodny o głębokości 5 metrów, da się usłyszeć jak powstaje pięcio-, sześciokrotne echo! Wyjątkowość akustyki tej studni jest czasem wykorzystywana przez kompozytorów muzycznych.

Źródła Wingry
Lokalizacja

Stojąc między domami przy ulicy Vingrių 5 i 11, można zobaczyć duże nachylenie. To jest właśnie początek źródła Wingry.  Rzeka płynąca ze zbocza była jednym z głównych źródeł zaopatrzenia w wodę w mieście. Strumień ten płynął przez Stare Miasto, a przy Zamku Dolnym łączył się z Wilejką. W latach 1805–1808 pokryto strumień sklepieniami ceglanymi. Mieszkańcy narzekali bowiem, że rzeka była brudna i była źródłem nieprzyjemnego zapachu. 
Dziś w miejscu źródła Wingry stoi rzeźba „Vandens lelijos” autorstwa Severija Inčirauskaitė-Kriaunevičienė, powstała w ramach projektu „Kuriu Vilnių”. Instalacja przedstawia przemysłowy zbiornik na wodę z wyhaftowanymi motywami roślin słodkowodnych.

Źródła Żuprańskie oraz Misjonarskie 
Lokalizacja

Pierwsze informacje o tych źródłach pochodzą z 1534 roku. W tym roku Zygmunt I pozwolił mieszczanom korzystać ze źródeł Żuprańskich, znajdujących się za dawną bramą Subocz. Część źródeł Żuprańskich była w ogrodzie dawnego klasztoru misjonarskiego i nazwano je Misjonarskimi.
Obok źródeł wykopano i stworzono nowe publiczne ujęcie wody. Na początku pracownicy mechanicznie pompowali wodę. Nieco później w tym samym miejscu zbudowano pompownię wodną napędzaną pompami elektrycznymi. Ze stawów brano także wodę do prania i gaszenia pożarów. Na początku XX wieku źródła straciły na znaczeniu, ale stawy pozostały. Obecnie miejsce to nazywa się park Kūdrų na Zarzeczu. Można przyjść tu na spacer i wypocząć.

Żródła za Ostrą Bramą
Lokalizacja

Ważnym punktem poboru wody było źródło za Ostrą Bramą. Pobierano z niego w XVI wieku najwięcej wody. Znajdywało się ono przy drodze do Miednik Królewskich. Obecnie już go nie ma.

  

Studnia artezyjska
Lokalizacja

Znajdująca się przy centrum handlowym Helios City studnia artezyjska to pierwsza studnia w Wilnie, która dotarła do warstw ziemi leżących pod pokrywą złóż lodowcowych, jej głębokość wynosi nawet 116,95 m. Wiercono ją w latach 1885–1886. Dostarczała wodę do koszar i piekarni, która znajdowała się przy al. Savanorių 6 i działała od 1882 do 2008 roku.
Badania wykazały, że woda ze studni zawierała dość dużo gipsu, soli, kwasu siarkowego i potasu. Jej skład bardziej przypominał wodę mineralną z Druskiennik lub Birsztan. Odwiert jest również bardzo ważny dla historii geologii Litwy. Dane uzyskane ze studni pozwoliły wyjaśnić budowę geologiczną wschodniej Litwy.

Rurmus przy ulicy Zamkowej
Lokalizacja

Rurmus to zbiornik publiczny do poboru wody. Rurmusy w Wilnie były trzy: przy Dolnym Zamku, Ratuszu i przy ul. Niemieckiej. Od nich rozchodziły się kolejne odnogi drewnianego wodociągu. Obecnie zachował się tylko jeden, przy ulicy Zamkowej.

  

Na podstawie: inf. wł., magwil.lt, neakivaizdinisvilnius.lt, vv.lt, smvak.cz