Jak ratowano polskie szkoły

Naciski polskich władz na Wilno nie były dostateczne – zaalarmowali nas Polacy zaangażowani w akcję ratowania polskich szkół na Litwie. Ze strony PiS pojawiły się głosy, że podpisanie ustawy przez prezydent Dalię Grybauskaitė pokazało słabość polskiej dyplomacji.

Czy można było w tej sprawie zrobić więcej?

– Nie mam poczucia, że coś zaprzepaściliśmy. Robienie z tego powodu rachunku sumienia przez Polskę jest błędem – mówi „Rz" Tadeusz Aziewicz, szef polsko-litewskiej grupy parlamentarnej (PO).

Były noty i presja

Marek Borowski, szef Sejmowej Komisji Łączności z Polakami za Granicą (SdPl), uważa, że Polska zrobiła bardzo dużo.

– Zawsze można powiedzieć, że można było zrobić więcej. Ale w wyniku naszych działań przesunięto uchwalenie tej ustawy co najmniej o rok – mówi.

Co robiła Polska? – W Radzie Europy blokowaliśmy raport o mniejszościach narodowych, domagając się zapisu, że na Litwie nie dzieje się dobrze. Z inicjatywy Polaków sprawa była poruszana na forum Parlamentu Europejskiego. W polskim Sejmie powstała Grupa do Spraw Trudnych – wylicza Borowski.

– Były noty dyplomatyczne, spotkania, prośby, presja. Były wystąpienia na forum obu parlamentów, noty ministra Radosława Sikorskiego, interwencja ambasadora. Wszystkie narzędzia, którymi dysponowaliśmy, zostały wykorzystane – wtóruje mu Aziewicz.

W ostatnich dniach przed podpisaniem ustawy, która może doprowadzić do likwidacji połowy polskich szkół na Litwie, Ministerstwo Edukacji zaprosiło do rozmów Litwinów. – Strona polska zwróciła się do ministra edukacji Litwy z prośbą o wspólne przeanalizowanie – w grupie ekspertów – prawa dotyczącego szkolnictwa mniejszości narodowych w Polsce i na Litwie w celu dokonania wyboru rozwiązań przynoszących korzyści zarówno naszym państwom, jak i litewskiej mniejszości narodowej w Polsce oraz polskiej mniejszości narodowej w Republice Litewskiej – informował nas Grzegorz Żurawski, rzecznik MEN.

Litwini odmówili.

Na życzenie rodzica

– Myślę, że po polskiej stronie panował nastrój rezygnacji i przekonanie, że niewiele da się zrobić, bo Litwini są nieustępliwi. A trzeba było próbować innych metod, na przykład poprosić o mediację eksprezydenta Litwy Valdasa Adamkusa, a może także Aleksandra Kwaśniewskiego – powiedział „Rz" eurodeputowany Paweł Kowal (PJN).

Według niektórych polityków zabrakło właśnie takich konkretnych działań. A gdy już się pojawiały plany, nic z nich nie wychodziło. Jak się dowiedzieliśmy, w ostatniej chwili przed podpisaniem ustawy pojawił się na przykład pomysł wprowadzenia zmiany w rozporządzeniu o oświacie mniejszości narodowych w Polsce. Chodziło o zapis dotyczący nauki języka polskiego w szkołach, na przykład litewskich.

Dziś litewscy uczniowie w Polsce uczą się trzech przedmiotów po polsku. Tymczasem polscy uczniowie na Litwie dotychczas uczyli się wszystkich przedmiotów po polsku. W nowej ustawie wprowadzono więc obowiązek nauki czterech przedmiotów w języku litewskim.

Aby do tego nie dopuścić, w Polsce pojawiła się propozycja, by w rozporządzeniu dopisać, że polskie przedmioty wykładane są „na życzenie rodziców". W ten sposób mieliśmy dowieść, że idziemy mniejszości litewskiej na rękę. Według naszych informacji minister Katarzyna Hall nie zgodziła się jednak na taką propozycję.

– Należy być ostrożnym przy zmianie przepisów, gdyż dotyczą one wszystkich mniejszości narodowych, a nie tylko jednej z nich – odpowiedział nam Żurawski. Ministerstwo Edukacji Narodowej nie chciało nam jednak udzielić informacji, czy podejmował jeszcze jakieś inne działania w celu ratowania polskich szkół.

– Szkoda, że nie wprowadzono takiej zmiany w rozporządzeniu. To zapewne błąd. Polska powinna demonstrować, że w sprawie mniejszości gotowi jesteśmy dużo zrobić – uważa Paweł Kowal.

Szkoły atrakcyjne

Co jeszcze może zrobić w tej sprawie Polska?

– Będziemy monitorować sytuację i reagować, gdy na przykład na Litwie zaczną zwalniać polskich nauczycieli znających litewski. To będzie dowód, że nie wypełniają swoich deklaracji – mówi poseł Marek Borowski.

Dodaje, że może Polska powinna w większym stopniu wesprzeć polskie szkoły na Litwie.
 – Tak, by były one bardziej atrakcyjne dla samych Litwinów, jak w Polsce szkoły francuskie czy amerykańskie – dodaje.