Książka „Wracając do Wilna” – rozmowy wilnianina z wilnianami
Tadeusz Tomaszewski studiował aktorstwo w Mińsku na Białorusi oraz reżyserię w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie. Pracował w Instytucie Polskim w Wilnie jako koordynator przedsięwzięć kulturalnych, a od ponad 10 lat jest redaktorem audycji polskich w Radiu Litewskim. Książka pt. „Wracając do Wilna” to efekt 10 lat pracy radiowej. Tadeusz Tomaszewski jest autorem nadawanego co poniedziałek cyklu audycji wspomnieniowych. Jak mówi, cykl powstał z wewnętrznej potrzeby utrwalenia wspomnień znanych wilnian: „Zdawałem sobie sprawę, że czas leci, niektórzy wkrótce odejdą i to ostatni moment, kiedy można to uczynić”.
„Umawiałem się z nimi jaki wilnianin z wilnianami. Miałem czasami poczucie, że rozmówca właśnie na mnie czekał – na kogoś ze świata jego dzieciństwa, żeby właśnie ze mną podzielić się swoimi przeżyciami z Wilna. Mieliśmy poczucie jakiejś wspólnoty, używaliśmy podobnego słownictwa. Nie musiał mi tłumaczyć, gdzie była ulica Zawalna, a gdzie był na przykład teatr” – jak przyznaje autor, na hasło „Wilno” otwierały się drzwi domów i serca jego bohaterów.
Tadeusz Tomaszewski od początku miał świadomość, że temat wymaga bardziej trwałej formy niż audycja radiowa. Dlatego od pierwszych spotkań konsekwentnie przelewał „nagadane” wywiady na papier i skrzętnie je archiwizował.
Zanim jednak ukazała się książka, minęło 10 lat. „Pierwsze wywiady, które weszły do tej książki zostały nagrane wiosną 2008 roku. Od razu sięgnąłem po najwyższą półkę i, korzystając ze swoich starych znajomości, uzyskałem kontakt do prof. Barbary Skargi i aktorki Danuty Szaflarskiej. To były moje pierwsze rozmówczynie z tego cyklu” – mówi autor.
Oczywiście do książki trafiła zaledwie część nagranych wywiadów. Niektóre zresztą nie zostały też wyemitowane w radiu. Z różnych powodów. Zdarzało się, że rozmowa nie kleiła się, nie było kontaktu, rozmówca nie chciał się otworzyć – wywiad był mniej udany albo w ogóle nieudany. Z innej strony, niektóre osoby, które miały niezwykle ciekawe życie, kompletnie nie potrafiły o tym opowiedzieć.
Do książki trafiły opowieści, które były ciekawe w czytaniu. Jak mówi Tadeusz Tomaszewski, niektórych rozmów świetnie się słuchało, ale przelane na papier nie oddawały nastroju, intonacji głosu rozmówcy itp. Po drugie, autor zdawał sobie sprawę, że zainteresować tym materiałem jakieś wydawnictwo w Polsce może przede wszystkim znanymi nazwiskami.
Bohaterowie książki „Wracając do Wilna” to osoby znane, które nie tylko w ciekawy sposób opowiadają o swoim życiu z perspektywy XXI wieku, a jednocześnie z perspektywy człowieka odchodzącego, lecz także je analizują, ustosunkowują się do tego, co przeżyły, rozliczają się z przeszłością.
„To żywe opowieści, podszyte nutą nostalgii, ale i »dorosłym« realizmem spojrzenia, stanowiące cenny przyczynek do opisu dziejów miejsca, które było kolebką tak wielu ważnych dla Polski osobistości” – w recenzji książki napisał ks. Tadeusz Isakowicz-Zaleski.
„Bywałem w kinie Lux przy Mickiewicza, gdzie oglądałem »Ben Hura«, a po śmierci Piłsudskiego pokazywano tam film z pogrzebu marszałka. Przy ulicy Wielkiej, po lewej stronie przed ratuszem znajdowało się duże kino Pan, do którego rodzice czasem chodzili. A po prawej stronie był Wir, kino dla chuliganów, gdzie potrafiono strzelać z gwoździ, także w ekran” – to fragment wileńskich wspomnień reżysera i aktora Stefana Burczyka.
„Nie wiem, czy ktoś ze starych wilnian pamięta, że na placu Łukiskim stały budki z piwem, wódą i śledziami. Że zimą była tam ślizgawka, latem ustawiano karuzele, czasem na plac przyjeżdżał cyrk. A teraz jest tam piękny park. Ja jednak pozostaję w swoich marzeniach ze starym Wilnem” – w rozmowie z Tadeuszem Tomaszewskim powiedział aktor Emil Karewicz.
„17 września, chyba w niedzielę, usłyszeliśmy komunikat, że wkraczają Sowieci. A w dwa dni później Sowieci weszli do Wilna. Pierwszego dnia ojciec nie puścił nas na ulicę, ale drugiego wyszliśmy wszyscy razem i widzieliśmy, że tylko ludność żydowska witała Armię Czerwoną. (…) To była jedna z rzeczy dla mnie najbardziej wstrząsających. Opowiadałam o tym później moim dzieciom i wtedy starsza córka wyznała mi, że po tym obrazie, jaki przedstawiłam, ona musiała się długo pozbywać pokus antysemityzmu” – wspomina Józefa Hennelowa, wieloletnia redaktorka „Tygodnika Powszechnego”.
„Wracając do Wilna” to nie tylko wywiady, autor uzupełnił je o własne impresje, wrażenia ze spotkania z bohaterem. Istotnym elementem wzbogacającym książkę są fotografie, przeważnie pochodzące z rodzinnych archiwów rozmówców. Całość uzupełniają dwie oryginalne, historyczne mapy, ułatwiające czytelnikowi korzystanie z tekstów wspomnień, ukazujące Wileńszczyznę oraz centralne dzielnice Wilna w latach 30. XX wieku.
Tadeusz Tomaszewski przyznał, że sporo czasu zajął mu wybór wywiadów i wymyślenie formy, w jakiej zostaną one przedstawione w książce. Szukając wydawcy, rozesłał ofertę do wszystkich większych polskich wydawnictw. Większość nawet nie zareagowała, niektóre odpowiedziały wymijająco, natomiast wydawnictwo Czytelnik od razu odpowiedziało, że jest zainteresowane.
Książka ukaże się 17 maja. Jej premiera odbędzie się podczas Targów Książki w Warszawie, w dniach 17–20 maja. W sobotę, 19 maja o godz. 14.00 na stoisku Czytelnika Tadeusz Tomaszewski będzie podpisywał książki. Natomiast 30 maja w Instytucie Polskim w Wilnie odbędzie się wileńska prezentacja. Na początku czerwca planowane jest spotkanie z autorem w Gdańsku.
Książka będzie do nabycia w wileńskiej księgarni „Elephas”. 
Na podstawie: inf. wł.
