Mija 10. rocznica śmierci Gustawa Holoubka


6 marca 2008 roku zmarł jeden z najwybitniejszych polskich aktorów i reżyserów Gustaw Holoubek. Stworzył wiele ról teatralnych i filmowych, które na trwałe zapisały się zarówno w historii teatru i kinematografii w Polsce, jak również w pamięci widzów różnych pokoleń. Uważany za „aktora intelektualnego”, który zawsze „grał siebie”. W ankiecie tygodnika „Polityka” na najważniejszych aktorów polskich XX wieku znalazł się na 2. miejscu.


„Holoubek był i jest przedstawicielem wymierającego na naszych oczach gatunku polskiego inteligenta. Inteligenta, który w tym konkretnym przypadku jest wielkim aktorem, ale ani przez chwilę nie rezygnuje z – nie waham się powiedzieć – inteligenckiej misji, jaka nierzadko, zwłaszcza w niesprzyjających okolicznościach politycznych, wiązała się także z uwikłaniami i kompromisami. (...) Holoubek podporządkował aktorstwo sposobowi bycia, uwikłał je w rzeczywistość polityczną, w inteligenckie racje i wybory, narzucił swoją osobowość, przyzwyczaił publiczność do tego, że jest kimś więcej niż aktorem” – tak o Gustawie Holoubku pisał polski krytyk teatralny Janusz Majcherek w 1997 roku. 

Gustaw Holoubek urodził się 21 kwietnia 1923 roku w Krakowie. W czasie II wojny światowej przyłączył się do oddziału Przysposobienia Wojskowego walczącego podczas kampanii wrześniowej. Trafił do niemieckiej niewoli, z której został zwolniony w 1940 roku. Do końca wojny pracował w Gazowni Miejskiej w Krakowie oraz należał do konspiracyjnego kółka teatralnego. W 1945 roku został przyjęty do Studia Dramatycznego przy Teatrze im. Juliusza Słowackiego, w którym uczył się przez dwa lata.

Pierwsze kroki na scenie stawiał w tzw. Miejskich Teatrach Dramatycznych (pod tą nazwą działały wówczas wszystkie oficjalne krakowskie sceny). W 1949 roku został zaangażowany do Teatru Śląskiego im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach, w którym pracował także jako kierownik artystyczny. Po 8 latach przeniósł się do Warszawy, z którą związał się już do końca. Grał w Teatrze Polskim (1958–1959, 1982–1989), Teatrze Dramatycznym (1959–1963, 1969–1982), Teatrze Narodowym (1963–1968), Teatrze Ateneum im. Stefana Jaracza (1968–1969, 1989–2008). W latach 1972–1982 pełnił funkcję dyrektora naczelnego i artystycznego Teatru Dramatycznego, a od 1996 roku aż do swojej śmierci kierował Teatrem Ateneum.

W latach 1970–1981 był dyrektorem SPATiF-u (Stowarzyszenia Polskich Artystów Teatru i Filmu). W latach 70. zasiadał w sejmie, jednak zrezygnował z mandatu po wprowadzeniu stanu wojennego. Zajmował się także pracą pedagogiczną. Od 1973 roku prowadził zajęcia w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie (obecnie Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza), a w 1989 roku został jej profesorem. W latach 1992–1993 zasiadał w Radzie ds. Kultury przy Prezydencie RP, a w 1994 został członkiem Polskiej Akademii Umiejętności.

Na swoim koncie Gustaw Holoubek miał ponad 250 ról teatralnych, filmowych i telewizyjnych. Do jego najsłynniejszych kreacji teatralnych należą m.in. legendarny Gustaw-Konrad w „Dziadach” Kazimierza Dejmka (1967), Skrzypek w „Rzeźni” Jerzego Jarockiego (1975), Fior w „Operetce” Macieja Prusa (1980), Bohater w „Małej Apokalipsie” Krzysztofa Zaleskiego (1989), Sir w „Garderobianym” Krzysztofa Zaleskiego (1997). Jako aktor i reżyser był także związany z Teatrem Telewizji. Wystąpił w około 100 przedstawieniach, m.in. Jerzego Gruzy, Zygmunta Hübnera, Andrzeja Łapickiego, Ludwika René. Sam dla telewizji wyreżyserował m.in. „Trąd w Pałacu Sprawiedliwości” (1970), „Fantazego” (1971), „Beatrix Cenci” (1973), „Hamleta” (1974), „Kordiana” (1980), „Na dnie” (1994), „Pannę Maliszewską” (1997).

Stworzył ok. 50 kreacji filmowych i telewizyjnych. Jego pierwszą ważną rolą filmową była postać alkoholika Kuby w „Pętli” Wojciecha Jerzego Hasa (1957). Pamiętne kreacje stworzył także w innych filmach W.J. Hasa (m.in. „Rękopis znaleziony w Saragossie”, 1964; „Sanatorium pod Klepsydrą”, 1973), Tadeusza Konwickiego („Salto”, 1965; „Jak daleko stąd, jak blisko”, 1971; „Lawa”, 1989), Janusza Morgensterna („Jutro premiera”, 1962), Janusza Zaorskiego („Pokój z widokiem na morze”, 1977). Szerokiej publiczności znany jest także jako Profesor Tutka z serialu „Klub Profesora Tutki” w reżyserii Janusza Kondratiuka (1966–1968). Był również lektorem filmów dokumentalnych.      

Za swoją artystyczną działalność był wielokrotnie odznaczany. Oprócz nagród za poszczególne kreacje aktorskie i pracę reżyserską otrzymał również m.in. Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1998), Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (2003), Złoty Medal Gloria Artis – Zasłużony Kulturze (2005) oraz nadany pośmiertnie Order Orła Białego (2008).

Gustaw Holoubek zmarł w nocy z 5 na 6 marca 2008 roku w Warszawie. Został pochowany na stołecznym Cmentarzu Powązkowskim.

Na podstawie: culture.pl, e-teatr.pl, filmpolski.pl, inf. wł.