Na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO – 17 miejsc i obiektów z Polski
Aktualne informacje o polskich miejscach wyróżnionych przez UNESCO zostały opublikowane w najnowszym raporcie GUS „Kultura i dziedzictwo narodowe w 2021 r.”.
Opracowanie przypomina, że dla ratowania miejsc i obiektów szczególnie cennych dla naszej cywilizacji UNESCO w 1972 r. przyjęło Konwencję w sprawie ochrony Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego. Polska ratyfikowała konwencję w 1976 r. jako jedno z pierwszych państw. Konwencja, jedna z najlepiej rozpoznawalnych inicjatyw UNESCO, jest umową międzynarodową określającą obowiązki państw – stron oraz instrumentem współpracy międzynarodowej.
W 2021 r. w Polsce znajdowało się siedemnaście miejsc umieszczonych na Liście światowego dziedzictwa UNESCO. Są to miejsca kulturowe lub przyrodnicze o wybitnych, unikalnych w skali światowej wartościach.
Wśród nich są cztery historyczne centra miast – Krakowa, Warszawy, Zamościa i Torunia. Dalej Lista UNESCO wymienia trzy wielomiejscowe lokalizacje obiektów będących przykładami drewnianej architektury sakralnej: Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy, drewniane kościoły południowej Małopolski i cerkwie regionu Karpat.
Wśród świątyń katolickich są to: kościół pw. św. Michała Archanioła w Binarowej, kościół pw. Wszystkich Świętych w Bliznem, kościół pw. św. Michała Archanioła w Dębnie Podhalańskim, kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Haczowie, kościół pw. św. Leonarda w Lipnicy Murowanej i kościół pw. św. Filipa i św. Jakuba w Sękowej.
Drewniane cerkwie to z kolei: cerkiew pw. św. Michała Archanioła w Brunarach Wyżnych, cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy w Chotyńcu, cerkiew pw. św. Paraskiewy w Kwiatoniu, cerkiew Opieki Bogurodzicy w Owczarach, cerkiew pw. św. Jakuba Młodszego Apostoła w Powroźniku, cerkiew pw. św. Paraskiewy w Radrużu, cerkiew pw. św. Michała Archanioła w Smolniku oraz cerkiew pw. św. Michała Archanioła w Turzańsku.
Lista UNESCO wyszczególnia też dwa polskie krajobrazy kulturowe, a wśród nich Kalwarię Zebrzydowską (manierystyczny zespół architektoniczno-krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy) oraz Park Mużakowski w województwie lubuskim.
Ponadto unikalnymi miejscami są dwa kompleksy architektoniczne: zamek krzyżacki w Malborku i Hala Stulecia we Wrocławiu oraz trzy wielomiejscowe lokalizacje obiektów przemysłowych – chodzi o królewskie kopalnie soli w Wieliczce i Bochni, kopalnię rud ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach oraz krzemionkowski region prehistorycznego górnictwa krzemienia pasiastego.
Na Liście UNESCO widnieją także dwa miejsca przyrodnicze: Puszcza Białowieska oraz pradawne i pierwotne lasy bukowe w Karpatach i innych regionach Europy.
Uhonorowane jest także jedno znajdujące się na terenie Polski Miejsce Pamięci. Jest nim Auschwitz-Birkenau, niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940-1945).
Wpis na Listę światowego dziedzictwa UNESCO stanowi formę ochrony tych miejsc. Na Liście znajdują się zarówno zabytki architektury i urbanistyki, jak i pomniki przyrody lub formacje geologiczne i ekosystemy, a także krajobrazy kulturowe – wspólne dzieła człowieka i przyrody.
Lista jest aktualizowana każdego roku. Wniosek o wpis na nią składa państwo, na terytorium, którego znajduje się dane miejsce, a decyzję o wpisie podejmuje Komitet Światowego Dziedzictwa podczas corocznych sesji, po zasięgnięciu opinii organizacji doradczych: Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków i Miejsc Historycznych (ICOMOS) lub Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN).
Każdy wniosek nominacyjny na Listę światowego dziedzictwa musi być poprzedzony wpisem na tzw. Listę informacyjną, co najmniej rok przed jego złożeniem. Jest to wykaz dóbr, które każde państwo zamierza rozważyć jako kandydatury na Listę światowego dziedzictwa UNESCO w najbliższych latach.
W 2021 r. na polskiej Liście informacyjnej znajdowały się: Gdańsk – miasto wolności i pamięci (zgłoszone w 2005 r.), Kanał Augustowski (2006), Pienińska Dolina Dunajca (2006), Młyn Papierniczy w Dusznikach-Zdroju (2019) oraz Modernistyczne Śródmieście Gdyni – przykład tworzenia spójnej społeczności (2019).
W grudniu 2021 r. na Liście światowego dziedzictwa UNESCO znajdowały się 1154 pozycje ze 167 krajów: 897 miejsc dziedzictwa kulturowego, 218 miejsc przyrodniczych i 39 miejsc o mieszanym charakterze kulturowo-przyrodniczym.
Na podstawie: KAI
