O kulcie Matki Boskiej Trockiej – z sejmowej trybuny
„Kult Matki Boskiej jest ściśle związany z kształtowaniem się tożsamości wielu państw, powstaniem państwowości poszczególnych narodów, walk o niepodległość” – witając uczestników konferencji, zaznaczył nuncjusz apostolski na Litwie abp Pedro López Quintana. Zwrócił uwagę na fakt, że kościół w Trokach był jedną z pierwszych świątyń zbudowanych po przyjęciu chrztu przez Litwę, a cudowny obraz Matki Boskiej Trockiej był pierwszym wizerunkiem matki Chrystusa w Wielkim Księstwie Litewskim, który został koronowany koronami papieskimi.
„Podoba mi się powiedzenie, że wizerunek Matki Boskiej jest oknem, przez które spoglądamy na rzeczywistość, która jest za nim. Dlatego chciałbym, żebyśmy podczas tej konferencji zadali sobie pytanie, jaką rzeczywistość wizerunek Matki Boskiej Trockiej otwiera przed nami obecnie, co nam obecnie wskazuje. Czy to, co przez nie widzimy, jest tylko znaczeniem historycznym obrazu, historią, czy jednak czymś, co jest dla nas, ludzi XXI wieku aktualne. I jednocześnie chciałbym zasugerować jedną z odpowiedzi. Wizerunek Matki Boskiej z Dzieciątkiem, jaki widzimy w trockiej bazylice w ikonografii jest nazywany Hodegetria, czyli z języka greckiego – wskazująca drogę. Matka Boska trzyma na rękach syna, czyli wskazuje syna, który jest właśnie tą drogą, prawdą i życiem. W roku 100-lecia odzyskania niepodległości Maryja wskazuje nam drogę” – powiedział metropolita wileński abp Gintaras Grušas.
Jak zaznaczył, doświadczonej latami okupacji Litwie obraz Matki Boskiej Trockiej przypomina, że państwo należy budować na „fundamentach prawdy”.
Roli kultu Matki Bożej dla narodów polskiego i litewskiego swoje wystąpienie poświęcił metropolita częstochowski abp Wacław Tomasz Depo. Z kolei o związkach historycznych łączących Matkę Boską Trocką i Matkę Boską Agłońską mówił metropolita ryski abp Zbigniew Stankiewicz. Mówiąc o historii najważniejszego na Łotwie sanktuarium maryjnego, zaznaczył, że pierwszy drewniany kościółek w Agłonie został wzniesiony przez przybyłych z Wilna dominikanów, natomiast obraz Matki Boskiej Agłońskiej został namalowany na wzór trockiej.
Podczas konferencji historia koronacji obrazu, powstania i rozwoju kultu maryjnego w Trokach, ruchu pielgrzymkowego oraz skarby kościoła pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Trokach zostały przedstawione w referatach naukowców z Uniwersytetu Wileńskiego, Wileńskiej Akademii Sztuki, Instytutu Badań Kultury Litwy i Instytutu Historii Litwy.
Cudowny obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem znajdujący się w kościele Nawiedzenia NMP w Trokach przedstawia tronującą, ujętą frontalnie i wpisaną w trójkąt równoboczny Marię, podtrzymującą prawą ręką siedzące na jej kolanach Dzieciątko, a w lewej trzymającą gałązkę róży z trzema kwiatami. Wizerunek trockiej Maryi charakteryzuje się bizantyjskim stylem obrazowania i malowania ikon. Jednocześnie można dostrzec na nim istotne rysy późnośredniowiecznego malarstwa zachodniego: szerokie szaty, okrywające figurę równymi fałdami. Obraz Matki Boskiej Trockiej w sposób niepowtarzalny i jedyny w swoim rodzaju łączy różne style ikonopisania.
Pojawienie się obrazu w dawnej stolicy Wielkiego Księstwa Litewskiego, jak i upowszechnienie się na Litwie kultu maryjnego wiąże się z wielkim księciem Witoldem, który wybrał Matkę Bożą na opiekunkę swoją i całego księstwa. Litewscy badacze są skłonni uważać, że Witold chciał uczynić z Maryi symbol jednoczący wielonarodowe i wielowyznaniowe księstwo. W pewnym sensie tak też się stało. Wizerunek Matki Boskiej Trockiej był uznawany za cudowny i obdarzany czcią nie tylko przez katolików, lecz także przez prawosławnych, schizmatyków, pogan, Tatarów, a Najświętsza Maryja Panna Trocka otaczała ich swą opieką, co potwierdzają opisy cudów. Jak powiedział Wilnotece ks. Jonas Varaneckas, dziekan dziekanatu trockiego, do dziś mieszkańcy Trok, niezależnie od narodowości i wyznania, przychodzą do trockiej Madonny jak do matki.
4 września 1718 r. cudowny obraz Matki Boskiej Trockiej został uroczyście ukoronowany złotymi koronami ofiarowanymi przez papieża Klemensa XI. Była to pierwsza w Wielkim Księstwie Litewskim i druga w Rzeczpospolitej po jasnogórskim wizerunku koronacja. Od tej chwili Maryja z Trok była uważana za patronkę Litwy, a kopie obrazu rozpowszechniły się na terenie całego Wielkiego Księstwa Litewskiego. W pierwszej połowie XVII w. na Litwie żaden inny wizerunek Maryi nie był tak słynny jak obraz Matki Boskiej Trockiej. Niestety w XX wieku, szczególnie w jego drugiej połowie, jej kult popadł w zapomnienie. Jarosław Narkiewicz, którego rodzina od pokoleń jest związana z Trokami przyznał, że nieraz bywało przykro, kiedy turyści, a nawet pielgrzymi zwiedzali zamek, ale pomijali kościół z cudownym obrazem. Ogłoszonie przez Sejm Litwy roku 2018 Rokiem 300-lecia Koronacji Obrazu Matki Boskiej Trockiej i towarzyszące temu jubileuszowi wydarzenia mają na celu odrodzenie kultu trockiej Madonny.
Zdjęcia: Jan Wierbiel
Montaż: Edwin Wasiukiewicz
