Opowieści z dawnego Wilna (3). Sklep i zakład Leona Perkowskiego

 

Przechodząc ulicami Wielką i Zamkową moją ciekawość zawsze budził sklep pamiątkarski "doklejony" do kościoła św. Jana (czy też świętych Janów, jak dziś mówią Litwini), postanowiłem więc poszukać nieco informacji na temat tej specyficznej budowli. Stara pocztówka z szyldem właściciela "L. Perkowski" posłużyła za punkt wyjścia.

 

Leon Perkowski, gdyż to on będzie bohaterem dzisiejszej gawędy, był za życia postacią bardzo znaną w Wilnie. Urodził się w 1853 roku jako syn Józefa Perkowskiego. Młody Leon miał uzdolnienia artystyczne i kształcił się w warsztatach złotniczych, skończył również studia techniczne. Na przełomie XIX i XX wieku w wileńskich sklepach pojawiać się zaczęły wyroby sygnowane jego nazwiskiem. Puchary, patery, cukiernice, świeczniki czy sztućce cechowane "L. Perkowski - Wilno" do dzisiaj trafiają się na aukcjach antykwarycznych, osiągając czasem zawrotne ceny. Jako złotnik czynny był w latach 1895-1908.

 
Później jego specjalnością stał się wyrób wyposażenia kościołów. Po odwilży 1905 roku na terenach zaboru rosyjskiego podjęto prace remontowe w niektórych świątyniach, a po 1907 roku władze zaczęły wydawać zgodę na budowę nowych świątyń. Kościoły potrzebowały tzw. "aparatów", wyposażenia niezbędnego do odprawiania mszy i ozdoby ołtarzy oraz kaplic. Na tego typu zapotrzebowanie odpowiedział w 1908 roku Leon Perkowski, uruchamiając we własnym domu warsztaty albo fabrykę, jak wówczas mówiono. Kamienica Perkowskiego to ciekawy dom na rogu ulic Botanicznej 9/Suworowskiej-Bernardyńskiej 1 (późniejszy adres Królewska 9/Św. Anny 1, a obecnie róg B. Radvilaitės g./Maironio g.).
 

 

Pracownikami fabryki L. Perkowskiego byli znakomici rzemieślnicy, artyści w swoim fachu. Wzorując się na włoskich rzeźbiarzach tworzyli piękne postacie (figury) świętych i aniołów oraz misterne krzyże, stacje, monstrancje i kielichy w różnych stylach, latarnie, lichtarze, żyrandole, ołtarzyki, chorągwie oraz srebro stołowe. Reklama prasowa fabryki wymieniała wszystko, co oferował Leon Perkowski, którego sklep znalazł dogodną lokalizację na rogu ulic Wielkiej i Świętojańskiej, w dobudówce do bryły pojezuickiego kościoła pw. św. Jana. 
 

 

 

 

Leon Perkowski był człowiekiem myślącym praktycznie. Dopiero mając zapewnioną pozycję materialną i będąc członkiem polskiej elity intelektualnej oraz "biznesowej", jak by to dziś określiliśmy, Wilna, zaczął reprezentować postawę patriotyczną. Tę w wydaniu "montwiłłowskim", którą wyznawało wielu ówczesnych ludzi. Cóż to takiego było? Józef Montwiłł powiedział w 1907 roku: "W każdem przedsięwzięciu najgłówniejszą rzeczą jest dobra organizacja; bez niej najlepsze siły i największe zasoby pójdą na marne. Jeżeli więc masz wielki cel przed sobą, to rozważ, przede wszystkim środki, które doń prowadzą; inaczej bowiem i celu nie dopniesz i sam zmarniejesz". Ówczesny prezydent Wilna, Michał Węsławski, który był serdecznym przyjacielem Montwiłła, dodawał też, że dopiero po odpowiednim zabezpieczeniu materialnym można zabrać się za działalność patriotyczną z zakresu pielęgnowania kultury narodowej czy oświaty. Prowadzenie korzystnych interesów i umiarkowane demonstrowanie lojalności wobec władz było podstawą, a w zaciszu domowym i w towarzyskim kręgu zaufanych ludzi robiono wówczas "polskie intrygi".
 

Leon Perkowski był związany z rodzącym się ruchem Narodowej Demokracji. Nie zabrakło go nigdy, kiedy Polacy próbowali w Wilnie utworzyć jakąkolwiek organizację o narodowym charakterze. Był współzałożycielem wileńskiego oddziału Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" (1905) oraz członkiem Towarzystwa "Lutnia", powołanego przez Józefa Montwiłła. Najbardziej wciągnął się w działalność oświatową, którą narodowi demokraci uznawali za najważniejsze zadanie w ówczesnej rzeczywistości. W jego domu mieściła się zawsze któraś z tajnych polskich szkół ówczesnego Wilna.

W 1908 roku L. Perkowski założył i był wydawcą pisma "Pobudka", którego podtytuł brzmiał "Czasopismo dla młodzieży polskiej". Pismo było z założenia miesięcznikiem i po części redagowane było przez młodzież szkolną. Ukazywało się do 1914 roku, chociaż nieregularnie. Już pierwszy numer pisma z kwietnia 1908 roku spowodował kłopoty założyciela. W artykułach "Nasze zadania", "Uniwersytet Wileński" i w wierszu "Hasło" cenzura dopatrzyła się "czynów buntowniczych”. Numer został skonfiskowany, a Leonowi Perkowskiemu wytoczono proces. Wileńska Izba Sądowa uniewinniła wówczas wydawcę, ale prokurator nie zrezygnował i w trybie odwoławczym przekazał sprawę do Senatu, który polecił rozpatrzeć ją ponownie. W lutym 1910 roku adwokat Leonid Powołockij ponownie sprawę wygrał na korzyść L. Perkowskiego i sąd nakazał odwiesić konfiskatę numeru pisma, a oskarżonego uniewinnić.
 

Pismo "Pobudka" przeszło w ciągu 1910 roku istotne zmiany edycyjne. Dzięki lepszej jakości druku zaczęło być gazetą ilustrowaną, drukowaną na papierze kredowym. Wiele artykułów pisała młodzież, która również zdobywała ilustracje podczas wakacji i wycieczek letnich (m.in. seria pt. "Wskazówki do badań krajoznawczych"¹). Młodzież gromadziła opisy miejsc historycznych z całej Litwy, zbierała przysłowia i legendy, docierała do prowadzonych już gdzieś fachowych wykopalisk archeologicznych. "Pobudka" reprodukowała fotografie znakomitego wileńskiego artysty Stefana Plater-Zyberka.
 

 

Z trójki synów Leona Perkowskiego - Leon, Bolesław i Mieczysław - ten ostatni ukończył w 1911 roku wydział chemiczny Politechniki w Karlsruhe i jako dyplomowany inżynier przejął zarządzanie filią w Warszawie. Senior rodu, Leon, angażował się we wszystkie działania mające na celu otwarcie w Wilnie wyższej uczelni, czego ze względu na opór władz carskich nie udało się zrealizować do wybuchu I wojny światowej, doczekał jednak wskrzeszenia Uniwersytetu w 1919 roku. W jego domu tętniło życie szkolne. Sala lekcyjna urządzona była w czasie okupacji niemieckiej (1916-18), a po zakończeniu wojny całe piętro w domu na Botanicznej (Królewskiej) oddał do dyspozycji na jedną ze szkół powszechnych (Szkoła Żeńska nr 39).

 

Nabyte podczas wydawania pisma "Pobudka" doświadczenie przydało się po zakończeniu wojny i Leon Perkowski był przez pewien czas (1920) redaktorem oraz wydawcą "Dziennika Wileńskiego", gazety codziennej o profilu narodowo-demokratycznym. Niedługo później został posłem Sejmu Wileńskiego (1921-22) z ramienia Zespołu Stronnictw i Ugrupowań Narodowych (najliczniejszy klub poselski).

      
Leon Perkowski zmarł 14 czerwca 1925 roku po długiej i ciężkiej chorobie w wieku 72 lat. Ratowano jego życie w klinice uniwersyteckiej na Antokolu, lecz bezskutecznie. Pochowany został na cmentarzu Bernardyńskim. Żegnając nazwano go "pionierem wileńskiego przemysłu i handlu, zasłużonym obywatelem Wilna". Wraz z jego śmiercią "kupiectwo i przemysł straciły wybitną oraz niepospolicie zasłużoną jednostkę"...
 

---