Przedwojenna wegetariańska kuchnia Fani Lewando - teraz po litewsku
Wilnoteka.lt, 14 stycznia 2016, 10:48
Okładka książki z przepisami Fani Lewando, fot. inkagency.lt
W 1938 r. Fania Lewando, właścicielka popularnej w Wilnie restauracji wegetariańskiej wydała książkę w języku jidysz z 400 przepisami wegetariańskimi. Przez wiele lat sądzono, że książka przepadła gdzieś w zawierusze wojennej. Nieoczekiwanie jednak odnalazła się w jakimś antykwariacie. Nowe wydanie, angielskie, stało się światowym bestsellerem. A ostatnio pojawiło się też wydanie litewskie.
Fania Lewando (1889 -1941?), pochodząca z Włocławka żona wileńskiego kupca Łazarza Lewando, przed II wojną światową prowadziła w Wilnie, przy ul. Niemieckiej 14 bardzo popularną i drogą restaurcję wegeteriańską. W restauracji Fani Lewando jadali m.in. malarz Marc Chagall, poeta Itzik Manger, historyk literatury w języku jidysz Zalman Reisen, językoznawca Yudl Mark, dziennikarz Lazar Kahan. Lewando była też założycielką "szkoły dietetyki" dla żydowskich kobiet, propagatorką roślinnej diety.
Fania Lewando (pośrodku) w swojej restauracji przy ul. Niemieckiej 14, fot. archiwum F. Lewando
W 1938 r. Fania Lewando wydała książkę kucharską "Vegetarish dietisher kokhbukh. 400 shpayzn gemakht oysshislekh fun grinsn" z 400 przepisami wegetariańskimi, bazującymi na tradycji aszkenazyjskich Żydów, jak i na własnych przemyśleniach i odkryciach. Wszystko było zainspirowane ideą Tikkun Olam - czynienia świata lepszym - nie tylko dla ludzi, ale dla wszystkich żyjących na nim istot. Podobno nawet sceptycznie nastawione wobec kuchni wegetariańskiej osoby zachwycały się kuchnią Fani Lewando. Świadczy o tym zresztą księga gości, która przetrwała wojnę i holokaust. "Raz na jakiś czas każdy może stać się na chwilę jaroszem" - napisał ktoś. Pod nim pełna oburzenia riposta: "Nie: 'każdy raz na jakiś czas'! To odpowiedzialność każdego! Można stać się lepszym człowiekiem, wznieść się na wyższy poziom, kiedy zdasz sobie sprawę, że twój żołądek nie jest cmentarzem, albo 'grobem nieznanej ofiary' setek żyjących istot".
Właścicielka restauracji zaginęła w czasie wojny. Ostatnią rzeczą jaką wiemy o Fanii i jej mężu, jest to, że próbowali uciec z Wilna w 1941 r., gdy nadeszli Niemcy i zmienili miasto w getto. Lewandowie wpadli w ręce Sowietów i na tym ich ślad się urywa.
Historia odkrycia książki kucharskiej jest niejasna. Podobno pewna para z Anglii kupiła ją na targach książki antykwarycznej i podarowała YIVO - nowojorskiemu Centrum Studiów nad Żydami mówiącymi w jidysz. Kilka lat temu, Barbara Mazur i Wendy Waxman miały tam zajęcia. Gdy pokazano im książkę Lewando, przetłumaczyły ją na angielski i postanowiły na nowo wydać.
Książka zachwyciła czytelników: wyszukany język, piękne ilustracje, dekadenckie przepisy. Niektóre tradycyjne - jak placki ziemniaczane, dania pesachowe, kugel. Inne mają więcej ekstrawagancji jak: "Chałka szarlotkowa" czy "Budyń w naleśnikach przekładany serem". Kolejna grupa to alternatywy dla zazwyczaj mięsnych i rybnych dań: pierożki z kapustą lub ziemniakami, sznycle z marchewki lub zielonego groszku, imitacje "kiszki". Fania proponuje wykorzystywać sezonowe warzywa i owoce.
Z książki można dowiedzieć się nie tylko o propozycjach potraw, lecz także o samej Lewando. Potrafiła być wymagająca: we wstępie pisze, że jej przepisy mają być wykonywane dokładnie tak, jak podaje. Współcześni znawcy kuchni wegetariańskiej twierdzą, że wileńska restauratorka swoimi recepturami wyprzedziła czas.
Angielska wersja pochodzących z Wilna przepisów wegetariańskich stała się bestsellerem. Teraz okazję, by ją przeczytać i wykorzystać przepisy Fani Lewando mają również czytelnicy litewscy. Nakładem wydawnictwa "Alma Littera" ukazała się właśnie książka "Vilniaus vegetariškų patiekalų knyga. Tradicinė tarpukario Vilniaus žydų virtuvė. Legendinio Fanios Lewando restorano receptai" (Księga wileńskich przepisów wegetariańskich. Tradycyjna kuchnia Żydów wileńskich okresu międzywojennego. Przepisy legendarnej restauracji Fani Lewando).
Na podstawie: lzinios.lt, fzp.net.pl
