Świadkowie naszej historii
Książki te zostały wydrukowane w końcu XIX – na poczatku XX wieku w Warszawie oraz w międzywojniu na Litwie – w Kownie oraz w Wilnie. To rzadkie, ciekawe wydania. Wszystkie egzemplarze są oznakowane stemplami polskich organizacji społecznych, działających w międzywojniu w powiecie kowieńskim.
Pozwalają one spojrzeć wstecz i ujrzeć rozwój polskiej oświaty i kultury w tamtym okresie tu, w Kownie i kowieńskim powiecie. Okazuje się, że te książki były własnością Kowieńskiego Polskiego Towarzystwa Oświatowego „Oświata”.
Trochę historii. W 1890 roku z inicjatywy polskiej inteligencji do koordynowania działalności polskiej podziemnej oświaty, która była zabroniona przez rosyjską carską władzę, w Wilnie zostało założone Towarzystwo „Oświata”. Swoją działalnością objęło ono również Gubernię Kowieńską. W okresie narodowego i kulturalnego odrodzenia, wśród wielu innych powstających stowarzyszeń było też Towarzystwo Szerzenia Oświaty wśród Polaków w Kownie. Zostało ono założone 1909 roku, działało w mieście Kownie i jego okolicach. Celem Towarzystwa było organizowanie polskich bibliotek literatury pięknej, kursów i odczytów, pomaganie uczącej się młodzieży polskiej. Wielką uwagę Towarzystwo zwracało na kompletowanie zbiorów bibliotek. W jego posiadaniu było najwięcej polskiej literatury pięknej i historycznej. Działalność Towarzystwa nie ograniczała się jedynie do obsługiwania czytelników. Przy Towarzystwie działał teatr amatorski i chór mieszany. Z biegiem czasu warunki działalności Towarzystwa, jak i innych polskich organizacji na Litwie, stawały się coraz trudniejsze. Liczna wspólnota polska w Kownie i jego okolicach dzięki swoim tradycjom kulturalnym była wpływowa w społeczeństwie. Litewscy politycy tamtego okresu postawili sobie za cel utworzenie państwa narodowego. Podjęli się oni wszelkich możliwych środków, by złamać mieszkających tu Polaków ekonomicznie i zmniejszyć ich wpływ polityczny i kulturalny w społeczeństwie. Podczas przeprowadzanej reformy rolnej tysiące Polaków utraciło posiadaną ziemię, która przeszła w ręce litewskich chłopów i urzędników. Polacy byli też wypychani ze wszystkich państwowych urzędów i miejskich samorządów. Było to zarazem wielkie uderzenie we wszystkie polskie społeczne organizacje, ponieważ wielcy właściciele ziemscy i inteligencja byli podstawowymi ich sponsorami. W czasie pogarszającej się sytuacji politycznej i ekonomicznej Polaków, cała uwaga została skierowana na zachowanie polskiej oświaty i prasy. Również starano się zachować skoordynowaną działalność oświatową i kulturalną poprzez Towarzystwo „Pochodnia”. Niestety, Kowieńskie Polskie Towarzystwo Oświatowe „Oświata” zostało oficjalnie zlikwidowane na mocy rozkazu naczelnika powiatu kowieńskiego w 1932 roku.
Więc te nasze książki są świadkami historii – działalności prowadzonej w okresie międzywojnia przeciwko polskiej oświacie i kulturze.
