Trzy zabytki polskiej niepodległości ze zbiorów BN na Liście UNESCO


Fot. bn.org.pl
Do polskiej Listy Pamięci Świata UNESCO dołączono trzy bezcenne zabytki ściśle związane z 100. rocznicą odzyskania niepodległości: rękopis „Przedwiośnia” Stefana Żeromskiego, pierwodruk broszury Józefa Pawlikowskiego „Czy Polacy wybić się mogą na niepodległość?” oraz pochodzący z 11 listopada 1918 roku afisz Rady Regencyjnej obwieszczający przekazanie Józefowi Piłsudskiemu władzy wojskowej w odrodzonej Polsce. Znajdują się one w zbiorach Biblioteki Narodowej.

Prestiżowa Polska Lista Krajowa Programu UNESCO Pamięć Świata obejmuje najcenniejsze zabytki piśmiennictwa związane z ważnymi wydarzeniami z historii Polski, przechowywane w archiwach i bibliotekach. Ze zbiorów Biblioteki Narodowej dotychczas wpisano na nią trzy obiekty: „Kronikę” Galla Anonima, „Kazania świętokrzyskie” (w roku 2014) oraz „Rocznik świętokrzyski dawny” (w roku 2016). Na tworzonej osobno Światowej Liście Pamięci Świata znajdują się jeszcze dwa obiekty ze zbiorów BN: rękopisy Fryderyka Chopina i „Kodeks supraski”.

Broszura „Czy Polacy wybić się mogą na niepodległość?” została wydana anonimowo w 1800 roku w Paryżu. Ostatecznie ustalono, że za dziełem tym stał Józef Pawlikowski – prawnik, publicysta jakobiński, pamiętnikarz epoki rozbiorów, a na emigracji sekretarz i bliski współpracownik Tadeusza Kościuszki. Celem broszury było nakłonienie Polaków do walki o niepodległość w oparciu wyłącznie o własne siły, a jej wymowa najprawdopodobniej wyrażała poglądy samego Kościuszki. Autor analizuje sytuację społeczno-polityczną, w jakiej znaleźli się Polacy, wymienia zasoby, jakimi dysponują, wskazując jednocześnie strategie polityczne i militarne, umożliwiające odzyskanie wolności. Jej radykalna wymowa społeczno-polityczna i optymizm sprawiły, że patronowała niepodległościowym zrywom Polaków przez cały wiek XIX i miała spory wpływ na rozwój ruchu powstańczego.

Do dziś zachował się tylko jeden egzemplarz pierwszego, oryginalnego wydania broszury – cenny o tyle, że kolejne edycje powtarzały i mnożyły drobne odstępstwa od tekstu pierwodruku. Stanowił on część zbioru Biblioteki książąt Ponińskich w Horyńcu, włączonego w 1925 roku do zasobu Biblioteki Narodowej. Kolekcja ta została w znacznym stopniu zniszczona w czasie II wojny światowej.

Broszura dostępna jest tutaj


Fot. bn.org.pl

3 stycznia 1918 r. Rada Regencyjna wydała dekret o tymczasowej organizacji Władz Naczelnych w Królestwie Polskim, a 7 października ogłosiła odezwę „Do Narodu Polskiego”, w której proklamowała niepodległość Polski. 11 listopada 1918 r. zwierzchnia władza wojskowa oraz naczelne dowództwo nad wojskiem polskim zostały przez Radę powierzone Józefowi Piłsudskiemu. Z tej okazji wydrukowano afisz o wymiarach 56x38 cm, sygnowany przez Piłsudskiego oraz trzech członków Rady, w którym obwieszczono tę decyzję.


Źródło: polona.pl

Z kolei wydane w 1925 roku „Przedwiośnie” Stefana Żeromskiego jest jedną z najważniejszych polskich powieści społeczno-politycznych XX wieku, od momentu wydania wzbudzającą żywe zainteresowanie komentatorów i interpretatorów. Jest to także dzieło o wyjątkowej randze w dorobku popularnego autora, będące zarazem literackim podsumowaniem jego życia (pisarz zmarł w roku publikacji). Autor przedstawił złożony obraz polskiej rzeczywistości na „przedwiośniu” wolności po latach zaborów – w drodze do niepodległości oraz w pierwszych latach po jej odzyskaniu, nakreślił panoramę ówczesnych poglądów politycznych, programów modernizacyjnych i pokazał dynamikę przemian społecznych, kształtowania się państwowości. Cezary Baryka, główny bohater powieści, „dojrzewający do polskości” na tle burzliwych wydarzeń początku XX wieku, stał się postacią niezwykle istotną dla kolejnych pokoleń Polaków.

Przedwiośnie” od początku odniosło czytelniczy sukces – łączna liczba wydań od momentu publikacji w 1925 roku zbliża się dziś do 100. W 2018 roku „Przedwiośnie” zostało ogłoszone lekturą akcji Narodowego Czytania.

W związku z tym, że nie zachował się czystopis powieści, brulion znajdujący się w zbiorach Biblioteki Narodowej pozostaje jedynym rękopiśmiennym źródłem informacji na temat kształtowania ostatecznej wersji dzieła. 

Rękopis „Przedwiośnia” dostępny jest tutaj.

Na podstawie: bn.prg.pl, polona.pl