Wokół Oskara Miłosza


Prezentacja książki Zenowiusza Ponarskiego „Przyjaciel Litwy i ptaków. Wokół Oskara Miłosza”, fot. wilnoteka.lt
W poniedziałek, 14 maja w Litewskiej Bibliotece Narodowej im. Martynasa Mažvydasa w Wilnie odbyła się prezentacja książki Zenowiusza Ponarskiego „Przyjaciel Litwy i ptaków. Wokół Oskara Miłosza” połączona z dyskusją pt. „Czesław Miłosz – Oskar Miłosz. Dyplomaci w służbie Polski i Litwy”. Choć sam autor książki nie był obecny na spotkaniu, o pomyśle jej wydania i najciekawszych wątkach z życiorysu Oskara Miłosza opowiedzieli Romuald Mieczkowski, Andrius Konickis, dr Darius Kuolys i dr Józef Szostakowski.

Oskarem Miłoszem zajmowałem się przed ponad 10 laty. Im lepiej go poznawałem i im głębiej wchodziłem w jego biografię, tym więcej pytań się we mnie rodziło” – powiedział Andrius Konickis, redaktor czasopisma „Naujoji Romuva” i moderator dyskusji, który pisał pracę naukową poświęconą Oskarowi Miłoszowi. A właściwie Oskarasowi Milašiusowi, ponieważ tak brzmi litewska wersja nazwiska tego poety i dyplomaty. A. Konickis przypomniał skomplikowane, wielonarodowościowe korzenie poety urodzonego w polskiej rodzinie w Czerei na Białorusi, który ostatecznie na swój kraj zamieszkania wybrał Francję i tam stał się rzecznikiem Litwy.

Głos zabrał Romuald Mieczkowski, wydawca książki Zenowiusza Ponarskiego i redaktor naczelny kwartalnika „Znad Wilii”. Opowiedział o autorze i genezie jego książki. Zenowiusz Ponarski urodził się w 1921 roku w Wilnie, obecnie mieszka w Toronto. Od wielu lat współpracuje z kwartalnikiem „Znad Willi”, który drukował m.in. jego eseje o Oskarze Miłoszu. Wkrótce pojawił się pomysł, aby wydać je w formie książki. Złożyło się na nią 18 tekstów przedstawiające różne aspekty życia, działalności oraz twórczości O. Miłosza. R. Mieczkowski podkreślił, że „w tej książce jest dużo Wilna, dużo tła społecznego”, ale również mniej znanych wątków biograficznych, takich jak choćby współpraca z teatrem Juliusza Osterwy Reduta, który planował wystawienie dramatu O. Miłosza „Miguel Mañana” czy kwestia przekładów poezji polskiej na język francuski, do których namawiała go Bronisałwa Ostrowska.

Wiele uwagi R. Mieczkowski poświęcił także sprawom mistycyzmu Miłosza i jego zainteresowań wizjonerstwem, Kabałą. To właśnie do nich, jak powiedział wydawca, nawiązuje część tytułu książki „i ptaków”. „Co ciekawe, wszystkie te jego zainteresowania nie kłóciły się z oficjalną doktryną Kościoła” – powiedział R. Mieczkowski.

Podczas spotkania uczestnicy dyskusji zastanawiali się nad fenomenem znanych rodzin przełomu XIX i XX wieku żyjących na terenach byłej Rzeczpospolitej Obojga Narodów. W obrębie jednej rodziny ludzie potrafili opowiadać się za niepodległością zupełnie różnych krajów. Tak było w przypadku braci Narutowiczów, Iwanowskich czy właśnie rodziny Oskara Miłosza. Wielonarodowość jego korzeni (dziadek, powstaniec styczniowy, ożenił sie z Włoszką; ojciec – z Żydówką) prawdopodobnie w dużym stopniu wpłynął na ukształtowanie późniejszych wyborów życiowych Oskara.

Dyskutanci zastanawiali się nie tyle nad tym, dlaczego ostatecznie wybrał Francję, ale czym była dla niego Litwa. Zdaniem R. Mieczkowskiego rozumiał ją jako Wielkie Księstwo Litewskie, na którego „ruinach chciał odbudować romantyczną, dawną krainę bohaterów litewskich”. Nie zgodził się z tym Andrius Konickis, który uważa, że był to raczej wybór między Polską a Litwą, które razem tworzyły tę państwowość. Do dyskusji włączył się dr Darius Kuolys, historyk kultury z Uniwersytetu Wileńskiego, który przypomniał, że dla obydwu Miłoszów, zarówno Oskara, jak i Czesława, wszelkie myślenie zaczyna się od miejsca. „Dla niego (Oskara – przyp. red.) tym miejscem była Litwa, Wielkie Księstwo Litewskie i to stąd patrzył na świat” – powiedział badacz. Mówiąc o samej książce, podkreślił, że daje ona bardzo ciekawe konteksty, prowokuje i zachęca do głębszego zrozumienia i poznania Wilna. Jednocześnie zwrócił uwagę na aktualność poglądów Miłosza, dla którego przyszłość Europy wiązała sie ze współpracą wolnych, demokratycznych i niezależnych państw.    

Dr Józef Szostakowski, historyk literatury z Muzeum Władysława Syrokomli w Borejkowszczyźnie podzielił się refleksją, że podczas lektury książki Z. Ponarksiego odniósł wrażenie, że biografie autora i bohatera jego pracy są do pewnego stopnia podobne. Obaj urodzili się na Kresach, interesowali się przeszłością swojego kraju, obaj w pewnym momencie wybrali też los emigranta. Z punktu widzenia literaturoznawcy zwrócił uwagę na ciekawe wątki połączenia mistycyzmu z nauką u Miłosza oraz jego przyjaźni z Marianem Zdziechowskim.

Przy tej okazji redaktor R. Mieczkowski wspomniał o pewnych „niewygodnych” tematach czy wątkach, które pojawiły sie w książce i dotyczyły kontaktów ze społecznościami innych narodów, szczególnie Rosjan i Żydów, w czasach walk o niepodległość. Jego zdaniem dużym walorem tej publikacji jest również to, że jej autor miał dostęp do zagranicznych źródeł. R. Mieczkowski nie pozostał jednak całkowicie bezkrytyczny. Przyznał, że brakuje indeksów nazwisk i nazw geograficznych. Jeżeli książka zostanie wydana w języku litewskim, a za taką potrzebą opowiedzieli się wszyscy uczestnicy spotkania, prawdopodobnie będzie ona wymagała dodatkowej redakcji.

W ramach podsumowania dyskusji, która skupiła się przede wszystkim na różnych aspektach działalności Oskara Miłosza opisanych w książce Z. Ponarskiego dr D. Kuolys jeszcze raz wrócił do wątku rodzin zaanagażowanych w walkę o niepodległość. Przywołując ich nazwiska powiedział, że „te wszystkie rodziny pokazują nam, jak wiele mamy wspólnych tematów i historii, a także pola do wspólnego dialogu”. Przy obecnej koniunkturze można mieć nadzieję, że podobnych publikacji poświęconych postaciom obecnym w polskiej i litewskiej przeszłości, które nas łączą, a nie dzielą, będzie coraz więcej. Ważne jest jednak to, aby dostęp do tych materiałów nich miały obydwie strony.

Książka Zenowiusza Ponarskiego „Przyjaciel Litwy i ptaków. Wokół Oskara Miłosza” ukazała się w ramach serii Biblioteka „Znad Wilii” przy finansowym wsparciu Fundacji „Pomoc Polakom na Wschodzie”. W sprzedaży dostępna jest w polskiej księgarni „Elephas” w Wilnie oraz w internetowej księgarni humanitas.lt.

Na podstawie: inf. wł.