Z wizytą w jedynej polskiej szkole w Rydze
Polska Średnia Szkoła Ogólnokształcąca im. Ity Kozakiewicz w Rydze powstała w 1991 roku. Jej początki sięgają jednak czasów międzywojennych. 8 grudnia 1919 roku Łotewska Rada Narodowa przyjęła jeden z najbardziej znaczących aktów prawnych w tamtym czasie – ustawę o szkołach mniejszościowych. Gwarantowała im ona znaczną autonomię, powołując do życia departamenty dla poszczególnych mniejszości w ramach działalności Ministerstwa Oświaty. Dzięki niej bardzo szybko zaczęły powstawać polskie szkoły podstawowe i średnie na terenie całej Łotwy – w 1923 istniały już 33 szkoły podstawowe, 1 przedszkole i 3 szkoły średnie z polskim językiem nauczania w Rydze, Dyneburgu (łot. Daugavpils) i Rzeżycy (łot. Rēzekne).
15 października 1925 roku w wyniku przekształcenia Prywatnego Gimnazjum Polskiego E. Lichtarowicz powstała Miejska Polska Szkoła Średnia w Rydze, która odtąd miała być finansowana przez ryski samorząd. Jej pierwszym dyrektorem został cieszący się opinią dobrego organizatora absolwent Politechniki Ryskiej, nauczyciel matematyki i fizyki inż. Józef Mierzwiński. Uczyło się w niej ok. 230 dzieci, z których zdecydowana większość pochodziła z miejscowych rodzin polskich. Wkrótce przemianowano ją też na Miejskie Polskie Gimnazjum w Rydze.
Momentem przełomowym dla szkolnictwa wszystkich mniejszości narodowych na Łotwie był zamach stanu przeprowadzony 15 maja 1934 roku przez premiera Kārlisa Ulmanisa. Miejskie Polskie Gimnazjum w Rydze zostało na kilka miesięcy zamknięte. Otwarto je ponownie już jako Państwowe Gimnazjum Polskie o profilu humanistycznym. Jego nowym dyrektorem został nauczyciel języka łotewskiego i poeta Antons Bārda. Funkcję tę pełnił do 1940 roku, kiedy to został usunięty ze stanowiska przez Armię Czerwoną. Nowa władza przekształciła gimnazjum w XV Szkołę Średnią, usuwając z jej nazwy określenie „Polska” i zastępując je numerem. W okresie niemieckiej okupacji w Rydze utrzymała się tylko jedna polska szkoła podstawowa prowadząca zaledwie 4 klasy. Po ponownym wejściu Armii Czerwonej na Łotwie placówka początkowo odrodziła się jako XII Szkoła Średnia. Szybko jednak okazało się, że polityka władz komunistycznych nastawiona jest na zniszczenie dziedzictwa kulturowego i narodowego mniejszości. Kolejne szkoły, które odrodziły się po zakończeniu okupacji niemieckiej, były teraz ponownie zamykane. Ten sam los spotkał i ryską placówkę, która została zamknięta wiosną 1949 roku na ponad 40 lat.
Pod koniec lat 80. XX wieku różne stowarzyszenia mniejszości narodowych na Łotwie zaczęły stopniowo odnawiać swoją działalność. Z inicjatywy polskiej działaczki społecznej i politycznej Ity Kozakiewicz w 1989 roku powstało Polskie Towarzystwo Kulturalne. W latach 1989–1990 prezes stowarzyszenia aktywnie pracowała nad tym, żeby odrodzić pierwszą polską szkołę w Rydze. Jesienią 1989 roku doszło do otwarcia pierwszej polskiej klasy w III Szkole Średniej w Rydze, w kolejnym roku były to już dwie klasy.
21 sierpnia 1991 roku doszło do odrodzenia Polskiej Szkoły Średniej w Rydze. Nowo otwarta placówka otrzymała patronkę – została nią Ita Kozakiewicz, która zginęła tragicznie pod koniec października 1990 roku we Włoszech. Dyrektorem szkoły została Maria Puzyna-Fomin. Kierowała placówką aż do śmierci w 2015 roku. Jesienią 2004 roku szkoła przeniosła się do osobnego budynku, który został wyremontowany i urządzony dzięki finansowemu wsparciu ze strony samorządu Rygi oraz Senatu RP. W tym budynku mieści się do dziś.
Obecnie w Polskiej Szkole Średniej uczy się ok. 360 dzieci. Placówka oferuje naukę w trybie bilingwalnym, to znaczy w językach polskim i łotewskim. Jak przyznaje dyrektor Krzysztof Szyrszeń, wiele dzieci, które przychodzą do szkoły, często języka polskiego w ogóle nie zna i dopiero szkoła jest tym miejscem, w którym mają okazję do intensywnego zapoznania się z językiem i kulturą swoich przodków. Szkoła dba o to, aby jej uczniowie poznawali także historię Polski i Polaków działających na Łotwie. Służą temu nie tylko poszczególne lekcje, lecz także projekty, w których szkoła uczestniczy. Wiele z nich opiera się na współpracy z polskimi placówkami. Z okazji przypadających w listopadzie setnych rocznic odzyskania przez Polskę i zyskania przez Łotwę niepodległości uczniowie ryskiej szkoły zaśpiewali polski hymn, który nagrali i przekazali Liceum im. Stefana Batorego w Warszawie.
Zdjęcia: Edwin Wasiukiewicz
Montaż: Aleksandra Konina
