35. rocznica wprowadzenia stanu wojennego w Polsce

Główne obchody 35. rocznicy wprowadzenia stanu wojennego odbędą się w Warszawie. Uroczystości oficjalne rozpocznie ceremonia wręczenia kobietom represjonowanym w stanie wojennym Krzyży Wolności i Solidarności. Nie zabraknie wydarzeń edukacyjnych, przybliżających tragiczne wydarzenia z lat 1981-1983. Po południu odbędą się również manifestacje Komitetu Obrony Demokracji oraz Prawa i Sprawiedliwości. W siedzibie powstającego Muzeum Żołnierzy Wyklętych i Więźniów Politycznych w Warszawie zaplanowano uroczystość wręczenia odznaczeń państwowych byłym działaczom opozycji antykomunistycznej. W imieniu prezydenta Andrzeja Dudy aktu dekoracji dokona prezes Instytutu Pamięci Narodowej dr Jarosław Szarek.

Przez cały dzień będzie można wziąć udział w żywej lekcji historii w jeżdżącym ulicami Warszawy Ikarusie. Autobus będzie poruszał się szlakiem miejsc związanych ze stanem wojennym. W ramach akcji Instytutu Pamięci Narodowej zaplanowano prelekcje historyków i śpiewanie piosenek z tamtego okresu. IPN zachęca również, by o 19.30 (czasu polskiego) włączyć się w akcję "Zapal Światło Wolności". Nawiązuje ona do gestu solidarności, jaki wobec Polaków żyjących w stanie wojennym w Wigilię Bożego Narodzenia 1981 r. wykonały rzesze mieszkańców ówczesnego wolnego świata. Na znak jedności z rodakami świecę w oknie Pałacu Apostolskiego w Watykanie zapalił papież Jan Paweł II. Do postawienia w oknach świec wezwał również prezydent USA Ronald Reagan.

Stan wojenny został wprowadzony w Polsce w niedzielę 13 grudnia 1981 r. Gen. Wojciech Jaruzelski poinformował Polaków o ukonstytuowaniu się Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego (WRON) i wprowadzeniu na mocy dekretu Rady Państwa stanu wojennego na terenie całego kraju. Jeszcze 12 grudnia przed północą rozpoczęły się zatrzymania działaczy opozycji i Solidarności. W ciągu kilku dni w 49 ośrodkach internowania umieszczono około 5 tys. osób. W ogromnej operacji policyjno-wojskowej zaangażowano w sumie 70 tys. żołnierzy, 30 tys. milicjantów i użyto 1750 czołgów, 1900 wozów bojowych i 9 tys. samochodów.

Protesty wybuchające podczas stanu wojennego były tłumione przez milicję i wojsko, między innymi 16 grudnia krwawo spacyfikowano strajk górników w kopalni Wujek. Zginęło 9 górników, a 21 zostało rannych. Najdłużej strajkowali górnicy z kopalni Piast, spędzili pod ziemią dwa tygodnie, w tym święta Bożego Narodzenia. Władze robiły wszystko, by skłonić górników do wyjazdu na powierzchnię, między innymi rozpuszczano pogłoski o planowanym zalaniu kopalni i ograniczano dostawy żywności. Strajkującym pozwolono kontaktować się telefonicznie z rodzinami, a później nagrania z podsłuchu tych rozmów wykorzystywano w propagandowych audycjach.

Stan wojenny miał być oficjalnie remedium na kryzys gospodarczy kraju. Jednak w czasie jego trwania realne dochody spadły o 30 procent, a podwyżki cen żywności i energii o kilkaset nawet procent pogorszyły i tak złe warunki życiowe Polaków. Do funkcjonujących już kartek na żywność i środki czystości, dochodziły kolejne - na buty czy alkohol. Stan wojenny do dziś jest kojarzony z widokiem pustych sklepów z octem na półkach i kilometrowymi kolejkami w ostrą zimę 1981/1982 roku.

Większość społeczeństwa nie akceptowała wprowadzenia stanu wojennego, który był powszechnie odbierany jako "wojna z narodem". Nie mogąc jawnie stawiać oporu, czerpano z tradycji państwa podziemnego okresu okupacji. Niektórzy aktorzy i twórcy bojkotowali państwowe media, życie artystyczne częściowo zeszło do podziemia. Wśród młodzieży studenckiej była moda na buty "oficerki" i długie płaszcze. Polacy walczyli z "okupantem", czyli WRON-ą, także humorem. Popularne były antyrządowe ulotki i plakaty, dowcipy i hasła w stylu "Orła Wrona nie pokona" czy "Zima wasza, wiosna nasza". Śpiewano piosenki demaskujące lub ośmieszające, na przykład generała Jaruzelskiego. Na co dzień Polacy wyrażali swój sprzeciw wobec WRON i generała Jaruzelskiego między innymi, nosząc niewielkie oporniki wpięte w klapę, czy wychodząc na spacery podczas emisji Dziennika Telewizyjnego.

Wielką rolę podczas stanu wojennego odegrał cieszący się społecznym zaufaniem Kościół, który domagał się respektowania swobód obywatelskich, udzielał pomocy internowanym i prześladowanym, rozdzielał dary napływające z zagranicy. Msze za Ojczyznę odprawiane przez księdza Jerzego Popiełuszkę na warszawskim Żoliborzu przyciągały tłumy. Władze nazywały te zgromadzenia "największymi wiecami". Ksiądz Popiełuszko, który został porwany i zamordowany przez SB w rok po zniesieniu stanu wojennego, publicznie krytykował nadużycia władz, mówił o prawach człowieka i obronie ideałów Solidarności. Nazywał "zbrodnią sumienia" zmuszanie rodaków do współpracy z bezpieką.

Stan wojenny był dla wielu ludzi czasem dramatycznych wyborów moralnych. Niejednokrotnie w rodzinie czy w gronie przyjaciół ludzie stawali po przeciwnych stronach barykady, walcząc w opozycji albo wspierając reżim.

Podczas stanu wojennego zginęło ponad sto osób, tysiące były internowane lub w więzieniach, cierpiały ich rodziny. Najwłaściwsza wydaje się refleksja, że była to mozaika postaw i wyborów ludzi, z której społeczeństwo polskie wyszło jednak zwycięsko. Stan wojenny, który w założeniach komunistycznych władz miał uratować socjalistyczny ustrój i porządek PRL utrwalany przez kilkadziesiąt powojennych lat, w rezultacie przyczynił się do upadku komunizmu, pociągając za sobą rozpad Związku Radzieckiego.

Na podstawie: IAR, PAP, tvp.info