Architektura VII Dnia


fot. Igor Snopek
Polska kościołami stoi, przy czym nie są to kościoły tradycyjne. Nieszablonowość budowli sakralnych zainspirowała Kubę Snopka, Izę Cichońską i Karolinę Poperę. Tak narodził się projekt "Architektura VII dnia". Jego autorzy stworzyli potężną bazę danych, która jest odpowiedzią na pytanie postawione przez Rema Koolhasa podczas weneckiego Biennale 2014 - w jaki sposób twój kraj zaabsorbował modernizm/nowoczesność. Zdaniem Snopka, Cichońskiej i Popery, to właśnie kościoły wzniesione w czasach PRL są najciekawszym architektonicznym fenomenem.
Polska czasów PRL jest ewenementem na skalę międzynarodową. Była jedynym państwem, w którym równolegle funkcjonowały dwa systemy wartości - komunistyczny i katolicki. Odbiło się to w znaczący sposób na architekturze. W Polsce po zakończeniu wojny zbudowano aż 3780 kościołów. Dla porównania w czasach Związku Radzieckiego na Litwie zbudowano tylko jedną świątynię katolicką - w Kłajpedzie. A to i tak osiągnięcie, bo była ona jedynym kościołem wybudowanym w granicach ZSRR.

Większość kościołów w powojennej Polsce powstała w duchu reformatorskiego Soboru Watykańskiego II. I choć budowle sakralne znacząco wpłynęły na krajobraz kraju nad Wisłą, do dziś pozostają na peryferiach dyskusji o architekturze.

Wyraz protestu i "crowdsourcing" 

W czasach PRL wznoszenie kościołów było jedną z form protestu przeciwko władzy. Tylko w latach 80., po powstaniu "Solidarności", zainicjowano budowę ponad tysiąca świątyń. Większość wzniesiono wyłącznie dzięki oddolnym działaniom parafian. Wspólnoty wiernych były zaangażowane w proces powstawania kościołów od samego początku - ludzie organizowali się, wyłaniali projekty, masowo uczestniczyli w budowach, finansowali je. Ten społeczny wysiłek zmaterializowany w czasach, kiedy crowdsourcing, crowdfunding czy inne metody społecznościowego samoorganizowania i zaspokajania potrzeb lokalnych nie były jeszcze nazwane, zasługuje na to, by o nim pamiętać.

Iza Cichońska, Kuba Snopek i Karolina Popera to młodzi ludzie, którzy zainteresowali się architekturą współczesnych polskich kościołów. Przez długi czas zbierali informacje, aby stworzyć potężną bazę danych. W wyniku prac koordynowanych przez trzech zapaleńców powstało miejsce, w którym internauci mogą opowiadać historie związane ze świątyniami. Jak widać, idea Wikipedii nie ogranicza się do jednej tylko strony internetowej.

"Architektura 7 dnia"

Tytuł projektu, a zarazem książki, ma głęboką wymowę. Okazuje się, że Polacy w czasach PRL funkcjonowali w dwóch rzeczywistościach - świeckiej i boskiej. Przez 6 dni służyli państwu, a siódmy dzień tygodnia poświęcali Bogu. Nie należy tego oczywiście traktować zbyt dosłownie. "Architektura 7 dnia" to pewien skrót myślowy. Ostatni dzień tygodnia jest symbolem wolności, odpoczynku, oddania się sprawom niematerialnym.

Powojenni mieszkańcy Polski wykorzystywali wszystkie dostępne środki, aby przyłożyć przysłowiową "cegiełkę" do powstania kościoła, aby stworzyć miejsce spotkań i kultu. Architekci, którzy za dnia pracowali tworząc projekty typowe, po godzinach szkicowali plany kościołów. Ludzie, którzy za dnia byli zaangażowani w pracę, po godzinach budowali kościoły. Było to wyzwanie jednoczące różne społeczności.

Kiedy większość zakładów była własnością państwa, kiedy na rynku brakowało czekolady, cegieł i pomarańczy, kiedy niełatwo było nawiązać kontakt z zagranicą, ludzie zdobywali się na prawdziwy heroizm. Kościoły budowano często po kryjomu, bez dźwigów, bez dostępności materiałów, dlatego każda ze świątyń ma swoją indywidualną historię. Niektóre swoim wyglądem zachwycają, inne mogą nawet przerażać.

Dziwactwa?

Wiele budowli powstawało w pośpiechu, w strachu przed cofnięciem pozwolenia na realizację. Prowadzenie budowli wymagało nie tylko wyobraźni i ostrożności, ale również umiejętności zarządzania prostymi budowniczymi, którzy często nie mieli pojęcia o budowaniu.

Warunki powstawania odcisnęły piętno na kształtach kościołów. Na przykład kościół Odkupiciela Świata we Wrocławiu zbudowano najpierw w mniejszej skali, tak, żeby ludzie jak najszybciej mieli miejsce do modlitwy, a dopiero później zbudowano drugą świątynię w planowanym pierwotnie większym rozmiarze. Do dzisiaj we Wrocławiu stoją oba kościoły - jeden funkcjonuje jako świątynia, natomiast mniejsza wersja pierwotna została przystosowana pod na garaże. Inny kościół w Kaliszu ma bardzo nietypowy kształt, nazywają go "Białym Batmanem".

Budowa kościołów w powojennej rzeczywistości angażowała rzesze ludzi. Wszyscy na swój sposób partycypowali w realizacji, ktoś załatwiał materiały, ktoś mobilizował ręce do pracy, ktoś karmił pracowników, ktoś dzięki znajomościom załatwiał teren po budowę. W takich warunkach powstawały często budowle patchworkowe, zbudowane z tego, co było pod ręką. Fasadę jednego z kościołów krakowskich, tzw. "Arkę Pana", zbudowano z kamieni przyniesionych przez wiernych z rzeki. Takie i podobne historie można było nie tylko usłyszeć podczas wykładu. Więcej informacji na temat kościołów można znaleźć na tutaj.

Książka

Na publikację Kuby Snopka, Izy Cichońskiej i Karoliny Popery składają się setki fotografii, dziesiątki infografik, wywiady z projektantami i twórcami kościołów, którzy zdradzają szczegóły z pracy przy budowach oraz szlak turystyczny po 408 najciekawszych obiektach w całym kraju. Książka-przewodnik "Architektura VII dnia" powstała dzięki dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Europejskiej Stolicy Kultury Wrocław 2016 przy współpracy z Fundacją Nowej Kultury Bęc Zmiana.

Jak pisze Adam Pacześniak w swojej recenzji dla Instytutu Książki, "«Architektura VII dnia» to dzieło bez wątpienia rewolucyjne. Obiektywnie oceniające rzeczywistość historyczną w świetle jasno nakreślonych faktów, pozwala w równie jasny i wyraźny sposób zanalizować podjęte zagadnienie, jakim jest wspólnotowe wznoszenie kościołów i zjednoczona walka z uciskiem poprzez pracę fizyczną." 

O autorach:

Kuba Snopek (ur. 1985) – urbanista i badacz architektury, absolwent Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej oraz moskiewskiego Instytutu Strelka. Współpracował z Bjarkem Ingelsem, Remem Koolhaasem i Justinem McGuirkiem; realizował projekty architektoniczne, urbanistyczne oraz badawcze w Polsce, Hiszpanii, Danii i Rosji. Badacz przestrzeni i dziedzictwa postkomunistycznych miast; jest autorem licznych wystaw i publikacji, w tym książki Bielajewo: zabytek przyszłości wydanej po polsku, rosyjsku i angielsku.

Izabela Cichońska (ur. 1986) – architektka i badaczka architektury. Absolwentka Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej i laureatka honorowej nagrody SARP za projekt dyplomowy; studiowała w moskiewskim Instytucie Strelka, gdzie później wykładała; pracowała w londyńskim studiu projektowym Pentagram u boku Williama Russela i Daniela Weila oraz w studiu produkcyjnym Bazelevs w Moskwie jako dyrektor artystyczny i concept artist, gdzie zaprojektowała między innymi smoczy zamek do pełnometrażowego filmu fantasy Dragon Timura Biekmabetowa.

Karolina Popera (ur. 1993) – architektka i badaczka architektury, autorka projektów architektonicznych, finalistka międzynarodowego konkursu urbanistycznego REA Competition 2015 dotyczącego wizji miasta przyszłości; w chwilach wolnych od badań zajmuje się web developmentem i programowaniem front-end.

Na podstawie: Inf. wł, augustowskireporter.pl, facebook.com, architektura7dnia.pl