Była biblioteka żydowska pod ochroną państwa


Gmach byłej biblioteki żydowskiej w Wilnie, fot. kpd.lt/Milda Bugailiškytė
Gmach byłej biblioteki żydowskiej przy ul. Žemaitijos 4 w Wilnie wpisany został do Rejestru Dziedzictwa Kulturowego. Odtąd będzie pod ochroną prawną państwa ze względu na swoje cechy archeologiczne, architektoniczne i historyczne. Istnieją plany rozlokowania w nim Muzeum Getta Wileńskiego.





„Na terytorium byłego getta wileńskiego zachował się budynek, w którym w okresie przedwojennym działała biblioteka publiczna Mefitsei Haskalah, później natomiast – biblioteka getta wileńskiego. Nieużytkowany obecnie budynek należy do Państwowego Muzeum Żydowskiego im. Gaona Wileńskiego. To z jego inicjatywy w przyszłości planuje się rozlokowanie tu Muzeum Holokaustu na Litwie i Getta Wileńskiego. Eksponowane byłoby w nim bogate żydowskie dziedzictwo kulturowe oraz historia Holokaustu. Co roku w ramach obchodów Dnia Pamięci Ofiar Ludobójstwa Żydów na Litwie w miejscu tym wyczytywane są imiona i nazwiska ofiar Holokaustu” – mówi dyrektor Departamentu Dziedzictwa Kulturowego przy Ministerstwie Kultury Diana Varnaitė.

6 września 1941 r. na wileńskiej Starówce utworzone zostało żydowskie getto. W tamtym okresie w Wilnie mieszkało około 57 tys. Żydów. Ogółem w okresie jego istnienia w getcie (w Wilnie w okresie wojny były dwa getta – małe i duże) zamkniętych było około 50 tys. osób. wileńskie getto zlikwidowane zostało ostatecznie w dniach 23-24 września 1943 roku. Z 57 tys. wileńskich Żydów po zakończeniu wojny pozostało przy życiu zaledwie około 2 tysięcy. Ogromna ich większość została zamordowana w Ponarach – na ówczesnych przedmieściach Wilna. 

Żydowska historia posesji i rozlokowanych tu budynków rozpoczyna się w połowie XIX wieku. Z zachowanych dokumentów wynika, że w roku 1864 jej właścicielką była Zelda Arijawa, po prawie dwudziestu latach mieszczące się tu budynki należały do tejże właścicielki, jednak użytkowane były już przez żydowską wspólnotę religijną. Pod koniec XIX wieku za zgodą carskiej administracji działka zaadoptowana została pod działalność handlową – urządzono tu magazyny i kram.

W XX wieku - po całościowej rekonstrukcji według projektu architekta Aleksandra Parczewskiego z roku 1911 oraz wprowadzeniu w 1927 roku wodociągu i kanalizacji – rozlokowane na rzeczonej posesji budynki powiązane są już z działalnością kulturalną i społeczną: przed II wojną światową działała tu biblioteka publiczna Mefitsel Haskalah posiadająca księgozbiór liczący 45 tys. książek, w latach wojennych czynne było tu swego rodzaju centrum wielofunkcyjne, obok biblioteki bowiem działała Zjednoczona Żydowska Organizacja Partyzancka, czytelnia, archiwum, biuro statystyczne, gabinety naukowe, muzeum, poczta i inne instytucje. Od 1945 r. działało tu Muzeum Żydowskie. W II połowie XX wieku budynek również był wykorzystywany do potrzeb kulturalno-oświatowych: od 1950 r. pomieszczenia dostosowane był pod technikum bibliotekarstwa, później – do potrzeb Wileńskiej Szkoły Kultury.

Chociaż w Rejestrze Dziedzictwa Kulturowego budynek określany jest jako obiekt kultury wileńskich Żydów, jednakowoż jego historia jest wielonarodowa. W XIV wieku posesją tą, która jak wynika z badań archeologicznych była już zabudowana, zarządzał zaufany doradca Władysława Jagiełły, namiestnik Wilna Hanul z Rygi. W 1392 roku przekazana została w darze franciszkanom. Natomiast od owego okresu aż do początku XVIII wieku nie zachowały się jakiekolwiek istotniejsze informacje o ówczesnej zabudowie działki. Wiadomo tylko, że w 1722 r. jako właściciele działki wymieniani są Kazimierz i Marta Paszkiewiczowie, którzy nabyli w tym miejscu dwie działki, na planie Wilna z roku 1808 natomiast na posesji tej widnieją trzy domy – 2 murowane i 1 drewniany.  

Budynek byłej biblioteki żydowskiej przy ul. Žemaitijos 4 pochodzi z XVIII wieku. Był niejednokrotnie przebudowywany i rekonstruowany. 

 Na podstawie: kpd.lt, lzinios