Podsumowanie Roku Kolberga

"Po okresie PRL-u trzeba było wielu lat, aby obudzić w społeczeństwie przekonanie, że sztuka ludowa jest ludziom potrzebna - zauważyła w czasie konferencji prasowej podsumowującej obchody Roku Kolberga Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego prof. Małgorzata Omilanowska - Ten proces zachodził przez 25 lat wolnej Polski i to właśnie obserwacja powrotu sztuki ludowej do należnej jej rangi legła u podstaw decyzji, by działania ministerstwa kultury skupić w tym obszarze. Wykorzystaliśmy postać Oskara Kolberga i jego jubileuszu jako pretekst, aby jak w soczewce przez rok koncentrować uwagę na sztuce ludowej". 

Jako najważniejsze owoce Roku Kolberga wymieniano m.in. uruchomienie strony internetowej www.oskarkolberg.pl. Zawiera ona informacje związane z postacią Kolberga i jego dorobkiem, m.in.: biografię, interaktywną mapę zasięgów monografii i ich zawartości, nuty wszystkich utworów fortepianowych, pieśni oraz oper, a także nagrania wszystkich tych utworów.

Zdigitalizowane i udostępnione w internecie zostały jego rękopisy (21 tysięcy kart) oraz "Dzieła Wszystkie" Oskara Kolberga (85 tomów). Zbudowano indeksy muzyczne z dzieł Kolberga (2600 melodii) oraz przygotowano 5 wystaw stacjonarnych, internetowych i multimedialnych. Wydano biografię w wersji książkowej i audiobookowej, kolekcję bajek oraz album. Odrestaurowano także nagrobek Kolberga na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Rok obchodów Oskara Kolberga zauważono także na Litwie. Na Uniwersytecie Wileńskim odbyło się dwuczęściowe seminarium dla nauczycieli polonistów i historyków pt. "Oskar Kolberg i Litwa". W ramach programu "Dorzecze Niemna - śladami Oskara Kolberga", realizowanego przez Stowarzyszenie "Krusznia", odbyły się badania terenowe, warsztaty ze śpiewu i tańca, koncert muzyki tradycyjnej poświęcony Oskarowi Kolbergowi, a także zabawy taneczne w Janczunach i Białej Wace.

Oskar Kolberg jest najbardziej znany z monumentalnego dzieła "Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce", na który składa się ponad 30 tomów poświęconych poszczególnym regionom przedrozbiorowej Rzeczpospolitej. Na dzieła wszystkie Kolberga składa się 81 tomów. Tom 53, zatytułowany "Litwa", zawiera materiały dotyczące powiatów augustowskiego, kalwaryjskiego, mariampolskiego i sejneńskiego. 

Kulturą Litwy Kolberg zainteresował się w latach czterdziestych. W roku 1846 przygotował i uzyskał zezwolenie cenzury na publikację "O pieśniach litewskich i melodie do pieśni litewskich "wydrukowaną w roku następnym w czasopiśmie "Dzwon Literacki". Wówczas Kolberg nie znał języka litewskiego, więc wydając zaledwie 11 pieśni z 15 melodiami, skorzystać musiał z pomocy dwóch informatorów i tłumaczy. Publikując 10 lat później "Pieśni ludu litewskiego" korzystał z pomocy księdza Lucjana Godlewskiego i Mikołaja Akielewicza, tłumacza, badacza języka i historii Litwy.

Kontakty Kolberga z tym ostatnim były dość bliskie; obydwaj planowali też na wiosnę 1857 roku wspólną wyprawę na Litwę i Żmudź, która wówczas nie doszła do skutku. Kolberg wyjechał jednak na Litwę w celach badawczych najprawdopodobniej w 1858 roku; odwiedził wówczas następujące miejscowości: Kalwarię, Mariampol, Sejny i okolice Simna. Przywieziony materiał, który sam określił jako "plon niezbyt obfity, bo czasu na więcej nie starczyło" dał do przejrzenia i przetłumaczenia na język polski Akielewiczowi.

Jaką Litwę poznał? W swoich pracach opowiada o tradycjach  zwyczajach dobrze znanych, ale też o tym, co widoczne jest tylko dla uważnego obserwatora. Proponujemy kilka fragmentów, które być może zachęcą do poznania dzieł polskiego etnografa. 

"W obyczajach Litwini wiele mają podobieństwa z Rusinami; mieszkania ich, jak i tamtych, są bez okien i komina, a zatem są to, jak je nazywać zwykli, kurne chaty, to jest: dymem napełnione" (tom 53, str. 23). 

"Febra jest duchem wędrującym od jednej do drugiej osoby. Duch nocny zwany słogūtjé (dusiciel) nie daje pokoju śpiącym. Przychodzi do łóżka, kładzie się śpiącemu na piersi i mocno go dusi. Śpiący ma wszelką przytomność, ale zostaje pozbawiony sił; może tylko jęczyć. Wtedy jedyny środek pozbycia się tego ciemiężcy: ruszać wielkim palcem prawej nogi, lub jeżeli kto razem śpi z napadniętym, winien natychmiast mu uderzyć pięścią w piersi, skoro jęk usłyszy. Że są to ataki krwi, jakie napadają na śpiących na wznak, zbytecznym jest o tym wspominać. Opowiadało mnie kilku Litwinów, że im się zdarzyło złowić tego ducha. Jest to coś szorstkiego, na kształt ogona końskiego; po schwyceniu natychmiast wymyka się z rąk" (tom 53, str. 25). 

"Nadmienić wypada o pojęciach ni to kosmogonicznych, przypuszczających panowanie dwu bogów. Takie przynajmniej krążą gadki, że gdy Bóg stworzył człowieka, diabeł małpę, gdy Bóg psa, diabeł wilka, gdy Bóg żabę, diabeł ropuchę itp.; słowem, każdy twór doskonały, pochodzący z rąk Boga, ma sobie odpowiedni, skoślawiony, niepiękny i niedobry, a będący dziełem diabła" (tom 53, str. 28). 

Badanie opinii publicznej na temat rozpoznawalności nazwiska Kolberga, zrealizowane w grudniu 2013 r., wykazało, że 8% Polaków potrafi poprawnie odpowiedzieć na pytanie, kim był Oskar Kolberg. Po powtórnym badaniu - w styczniu 2015 r. - wskaźnik ten wzrósł do 11,3%. Na realizację Roku Kolberga MKiDN przeznaczyło ponad 6 milionów złotych w ramach programu "Kolberg 2014 -Promesa". 

Rok Kolberga 2014 ustanowiony został na wniosek Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego przez Sejm RP 6 grudnia 2013 roku. Rocznica obchodzona była pod auspicjami UNESCO. Podsumowanie roku odbyło się podczas konferencji prasowej 16 lutego 2015 r.