Rękopisy św. Rafała Kalinowskiego na wystawie w Wilnie

W centrum wystawy są eksponowane po raz pierwszy dwa rękopisy św. Rafała Kalinowskiego, które przez ponad pół wieku uważane były za zaginione: datowany 10 sierpnia (22) 1873 r. list do powstańca styczniowego Maurycego Mierzejewskiego oraz rękopis wspomnień pisanych w latach 1903-1904 w klasztorze karmelitów bosych w Czernej (Polska).

List wraz z innymi archiwaliami rodziny Mierzejewskich w latach trzydziestych XX wieku trafił do Biblioteki im. Wróblewskich, jednak po jej reorganizacji, po okupacjach sowieckiej i nazistowskiej zniknął z horyzontu badaczy dziedzictwa św. Rafała Kalinowskiego.

Historia rękopisu wspomnień jest nieco bardziej zagmatwana. Zgodnie z wpisem proweniencyjnym i źródłami historiograficznymi, w latach 1906-1907 oraz przez pewien czas po śmierci autora oryginał wspomnień przechowywany był w klasztorze karmelitów bosych w Wadowicach. W drugiej połowie lat trzydziestych XX wieku został przywieziony do Wilna i przekazany na przechowanie profesorowi Uniwersytetu Stefana Batorego ks. Czesławowi Falkowskiemu oraz absolwentce tej uczelni Jadwidze Karaczewskiej, którzy nosili się z zamiarem wydania go drukiem. Po II wojnie światowej razem z innymi rękopisami J. Karaczewskiej oryginał wspomnień trafił do kościoła pw. św. Jerzego w Wilnie, gdzie były magazyny ówczesnej Izby Książki - Państwowego Centrum Bibliografii i Statystyki Prasy Litewskiej Socjalistycznej Republiki Sowieckiej (działały w latach 1945-1992). Tu przez wiele lat wśród mnóstwa innych dokumentów rękopis leżał nierozpoznany. W 1988 r. część nieporządkowanych dokumentów Izba Książki przekazała do Działu Rękopisów Biblioteki Litewskiej Akademii Nauk. Wśród przejętych rękopisów (ponad 40 000 akt archiwalnych) w 1999 r. znaleziono rękopis wspomnień św. Rafała Kalinowskiego. Mimo iż został odnaleziony przed 18 laty, eksponowany jest po raz pierwszy.

Warto podkreślić, że zarówno list św. Rafała Kalinowskiego, jak i wspomnienia w oparciu o sporządzone w latach 30. XX wieku przez Jadwigę Karaczewską odpisy w drugiej połowie minionego wieku zostały opublikowane w Polsce. W 2013 r. ukazało się również drugie wydanie wspomnień. Egzemplarze tych wydań można obejrzeć na wystawie.

Eksponowane jest tu również znalezione przy rękopisie wspomnień unikalne zdjęcie - fotoreprodukcja namalowanego w latach 40. XIX wieku w Wilnie portretu, na którym św. Rafał Kalinowski - wówczas uczeń Instytutu Szlacheckiego w Wilnie Józef Kalinowski - przedstawiony jest z ojcem i o dwa lata starszym bratem Wiktorem.

Św. Rafał Kalinowski urodził się 1 (13) września 1835 r. w Wilnie w rodzinie Józefy i Andrzeja Kalinowskich. 9 (21) września w kościele pw. św. Janów nadano mu na chrzcie imię Józef. Od 1843 r. pobierał naukę w działającycm przy ul. Dominikańskiej Instytucie Szlacheckim w Wilnie, który w 1850 r. ukończył na złoty medal. W tym samym roku rozpoczął studia w Hory-Horeckiej Szkole Rolniczej (obecnie Horki, Białoruś), po kilku latach zaprzestał jednak nauki na tej uczelni. Jesienią 1853 r. przeniósł się do Mikołajewskiej Szkoły Inżynieryjnej (od 1855 r. - Akademia) w Petersburgu, którą ukończył w 1857 roku. Z tytułem inżyniera i stopniem porucznika pracował najpierw jako wykładowca akademicki, a następnie przy budowie kolei na linii Odessa-Kursk i jako wojskowy w Brześciu Litewskim. W 1862 r. awansował do stopnia kapitana. Gdy wybuchło powstanie styczniowe, zrezygnował z pracy w rosyjskim wojsku w obawie przed otrzymaniem rozkazu walki przeciwko rodakom. Mimo iż był przeciwny wszczynaniu powstania styczniowego, włączył się w nie i objął stanowisko ministra wojny w litewskich władzach powstańczych. Dążył do scentralizowania oddziałów powstańczych, organizował zaopatrzenie ich w broń i żywność. W nocy z 12 na 13 marca (24/25) 1864 r. w Wilnie Kalinowskiego aresztowała policja w domu jego rodziców. Został uwięziony (w klasztorze dominikańskim) i skazany na karę śmierci przez rozstrzelanie. Dzięki wysiłkom bliskich i znajomych karę śmierci zmieniono na 10 lat katorgi.

Trafił do Usoli i pracował w warzelni soli. Po ogłoszeniu częściowej amnestii przeniósł się do Irkucka i podjął się pracy nauczyciela domowego i korepetytora. Na zesłaniu coraz mocniej przekonywał się o swoim powołaniu zakonnym. W 1874 roku został zwolniony z wygnania. Powróciwszy do Polski, Kalinowski był wychowawcą księcia Augusta Czartoryskiego, późniejszego salezjanina i błogosławionego.

Zmarł w opinii świętości 15 listopada 1907 roku w Wadowicach. Pochowany na cmentarzu klasztoru w Czernej. 1937 r. jego szczątki zostały przeniesione do kaplicy klasztoru. 22 czerwca 1983 r. podczas mszy św. na krakowskich Błoniach beatyfikował go św. Jan Paweł II. Kanonizacji dokonał w Rzymie 17 listopada 1991 roku - w roku 400-lecia śmierci św. Jana od Krzyża, odnowiciela zakonu karmelitów. Św. Rafał Kalinowski jest pierwszym karmelitą kanonizowanym po św. Janie od Krzyża.

25 listopada 2001 r. z okazji 10-lecia kanonizacji Rafała Kalinowskiego w kościele pw. Ducha Świętego w Wilnie został poświęcony obraz autorstwa wileńskiego malarza Roberta Bluja. Poświęcenia dokonał ówczesny biskup pomocniczy archidiecezji wileńskiej Juozas Tunaitis.