Religia przekazana przez świeckich

Zagadnienia działalności Kościoła katolickiego w Sowieckiej Republice Litewskiej zainteresowały pochodzącą z Wileńszczyzny dr Alinę Zavadzką, która wydała książkę pt. "Duszpasterstwo polskie na Wileńszczyźnie w okresie sowieckim (1944-1990)". Pozycję tę zaprezentowano dzisiaj w Domu Polskim w ramach spotkań "Przystanek historia". Dr Zavadzka przeprowadziła wnikliwe studium dokumentów i literatury z czasów sowieckich. Swoje badania wsparła wywiadami, które zdążyła przeprowadzić z nieżyjącymi już duchownymi oraz ze śp. Janem Mincewiczem. W książce prezentuje ciekawe statystyki i opisuje sytuację Kościoła z różnych punktów widzenia. Pozycja pozwala na przykład prześledzić, jak po objęciu władzy przez sowietów radykalnie zmalała ilość polskich księży - w II połowie 1944 roku było ich w Republice Litewskiej stu osiemdziesięciu dwóch, a w 1990 roku, jedynie dwunastu.

Władze sowieckie uruchomiły szereg mechanizmów, które miały rozproszyć wiernych, skłócić Litwinów i Polaków oraz utrudnić pracę duszpasterzom. Po zakończeniu wojny wymagano od księży złożenia raportów o stanie parafii. Końcowa część raportu zawierała ankietę osobistą, którą wypełniali proboszczowie. Musieli w niej dokładnie opisać swoją historię, podać wiek oraz zaznaczyć, czy byli aresztowani przez okupantów niemieckich. Jeśli jakiś ksiądz był aresztowany, a następnie wypuszczony przez Niemców, była to przesłanka dla sowietów, że takiego duchownego należy aresztować, jako podejrzanego o kolaborację z państwem niemieckim.

Innym sposobem kontrolowania Kościoła było wprowadzenie komisyjnego zarządzania parafiami. W efekcie proboszczowie przestali być gospodarzami kościołów - ich rolę przejęły kilkunastoosobowe komitety. W latach 1944-1990 zabroniono też działalności wszystkich klasztorów. Siostry zakonne i bracia musieli albo opuścić kraj, albo zrzucić habity.

Jako że księża nie mogli organizować katechez, za przygotowanie do pierwszej komunii odpowiadały siostry bezhabitowe, katechetki i starsze panie. Spotkania przygotowujące organizowano w zamkniętych na klucz kościołach, sadach i domach prywatnych. Katechezy odbywały się w atmosferze strachu przed władzami. Dr Alina Zawadzka opowiada w książce autentyczną historię kobiety, która zawsze głosiła katechezy w grubym swetrze na wypadek, gdyby aresztowano ją i skazano na zsyłkę.

Autorka książki o duszpasterstwie w czasach sowieckich, prowadząc badania, próbowała uzyskać dostęp do archiwów Kurii Wileńskiej. Niestety odmówiono jej wglądu w akta, uzasadniając, że badania są nieobiektywne. Informacja ta wywołała pewne wzburzenie podczas prezentacji książki. Ktoś z publiczności zasugerował, że odmowa kurii mogła mieć podłoże narodowościowe (dr Zavadzka jest Polką), ale okazało się, że archiwa kościelne nie są ogólnodostępne. Wypowiedział się w tej sprawie jeden z obecnych na spotkaniu badaczy historii. Zauważył, że odmowa dostępu do archiwów kościelnych nie jest rzadką praktyką. Wgląd w akta Kościoła katolickiego nie jest uregulowany przepisami prawa państwowego, a Kościół, z różnych powodów, może być nieufny wobec osób świeckich.

Kościół katolicki w czasach sowieckich przeżywał bardzo trudne czasy. Władze używały wszelkich sposobów, żeby zateizować wyznawców i utrudnić im dostęp do sakramentów. Ale wiara przetrwała dzięki działalności prostych ludzi. Przyczyniła się do tego na pewno nieprzerwana działalność parafii Ducha Świętego w Wilnie. Nawet w latach sowieckich żywy był kult św. Kazimierza, Matki Boskiej Trockiej, Miłosierdzia Bożego i Matki Boskiej Ostrobramskiej.

Na podstawie: inf. wł.