Unikatowe archiwum żydowskie powraca
Wilnoteka.lt, 3 listopada 2017, 15:21
Fot. bns.lt
Po zintensyfikowaniu w bieżącym roku w Wilnie badań judaistycznych naukowcy zidentyfikowali tysiące nader wartościowych żydowskich rękopisów - w okresie sowieckim leżały ukryte w podziemiach kościoła pw. św. Jerzego w Wilnie, zaś w minionych ponad dwudziestu latach rozproszone były po różnych archiwach. Część zidentyfikowanych na nowo dokumentów prezentowana jest obecnie w Nowym Jorku, w przyszłości planowana jest prezentacja zbiorów również na Litwie.
Są wśród nich: rękopis wydanego w 1751 roku Traktatu Astronomicznego Issachara Ber Carmela, napisany w języku jidysz ocenzurowany rękopis deklamatora teatru Abrahama Goldfadena (A. Goldfaden był twórcą nowoczesnego żydowskiego teatru) z roku 1883, umowa polskiego i żydowskiego pisarza, jednego z głównych twórców literatury jidysz Icchoka Lejbusza Pereca podpisana przez niego w Warszawie w 1914 roku, list jednego z najwybitniejszych żydowskich historyków, klasyka nowoczesnej historiografii żydowskiej Szymona Dubnowa do Zalmana Reisena napisany w Rydze w 1934 roku, cykl wileńskiego poety żydowskiego Abrahama Suckewera "Dziesięć wierszy" spisany odręcznie w wileńskim getcie w 1943 roku.
"Identyfikowane każdego dnia wciąż nowe dokumenty pozwalają z przekonaniem twierdzić, że w Litewskiej Narodowej Bibliotece im. Martynasa Mažvydasa uchował się jeden z najbardziej znaczących zbiorów judaistycznego dziedzictwa dokumentalnego nie tylko na Litwie, ale również na świecie" - twierdzi kierownik Biblioteki Renaldas Gudauskas.
Przed II wojną światową w Wilnie były setki żydowskich organizacji społecznych, religijnych, kulturalnych i naukowych. Na ich tle szczególnie wyróżniał się działający od 1925 r. do wybuchu wojny Żydowski Instytut Badań Naukowych YIVO. Prowadził badania nad życiem Żydów w Europie Wschodniej - od Niemiec po Rosję, od krajów bałtyckich po Bałkany, gromadził żydowski folklor ludowy, wspomnienia, książki i publikacje, dokumentację wspólnot żydowskich, wydawał słowniki, broszury i monografie. Większość dokumentów, z których część datowana jest na XVII wiek, napisana została w języku jidysz i hebrajskim.
Kiedy w 1941 roku Wilno okupowali niemieccy naziści, wspólnota żydowska uległa zagładzie. Rozgrabione zostało jej dziedzictwo kulturowe. Część zbiorów YIVO - książek i rękopisów - Niemcy wywieźli do Frankfurtu. W 1946 r. armia Stanów Zjednoczonych natrafiła na te zbiory i przeniosła je do Nowego Jorku, gdzie działała wówczas filia wileńskiego instytutu YIVO, która po wojnie przejęła wszystkie jego funkcje.
Tę część druków i rękopisów, która się zachowała w getcie, starali się zniszczyć sowieci w ramach zainicjowanej przez Stalina kampanii przeciwko Żydom. Unikatowe dokumenty uratował dyrektor Izby Książki Litwin Antanas Ulpis - schował je w należącym do Izby Ksiązki kościele pw. św. Jerzego w Wilnie.
Po odzyskaniu przez Litwę niepodległości zachowane dokumenty zaczęto badać. Bardziej szczegółowe badania rozpoczęto jednak zaledwie przed paroma laty, kiedy ruszył wspólny projekt z instytutem YIVO w Nowym Jorku, a kolejnym bodźcem stało się otwarcie w tym roku Centrum Badań Judaistycznych w Bibliotece Narodowej.
Kierownik centrum Lara Lempertienė twierdzi, że posiadano informację o zbiorach rękopisów, jednak dopiero w tym roku "złożyły się odpowiednie okoliczności isntytucjonalne, zawodowe i partnerskie, które pozwoliły na dokonanie oceny tych odkumentów i zainicjowanie pracy z nimi".
"Tuż po założeniu centrum nasi koledzy poinformowali nas, że w oddziale rękopisów w gmachu centralnym przechowywana jest znaczna ilość dokumentów, które jak przypuszczano są żydowskiej proweniencji. Zaproponowano, by je przejrzeć. Odkryliśmy ich tyle, że już wkrótce wydzielono nam całą przechowalnię na same tylko żydowskie rękopisy" - mówi L. Lempertienė.
Jak twierdzi, najcenniejsze jest to, że rozproszone po różnych miejscach dokumenty ponownie "łączą się pod względem konceptualnym, intelektualnym i fizycznym".
O odkryciach tych pisał ostatnio wpływowy amerykański dziennik "The New York Times".
"To prawdziwe złoto" - tak o przechowywanych w Wilnie rękopisach powiedział prof. David E. Fishman z Żydowskiego Seminarium Teologicznego, który w lipcu br. odwiedził Wilno i obejrzał zbiory.
Narodowa Biblioteka w ramach projektu z instytutem YIVO od grudnia 2015 r. do września roku bieżącego zdigitalizowała 2 668 książek z kolekcji judaików.
Na podstawie: bns.lt, inf. wł.
