Wileńskie "Kamienie pamięci"

Jakub Wygodzki - wileński lekarz, działacz społeczno-kulturalny, minister Litwy ds. żydowskich, radny Wilna i poseł na Sejm II RP I i II kadencji (1922-1930). Urodził się w 1856 r. w Bobrujsku (Białoruś) jako najstarszy spośród siedmiu braci. Studia medyczne ukończył w Wojskowej Akademii Lekarskiej w Petersburgu. Następnie specjalizował się w Wiedniu, Paryżu i Berlinie w zakresie ginekologii. W 1883 osiadł w Wilnie, gdzie angażował się w działalność społeczną i polityczną, stając się przywódcą wileńskich Żydów. Działacz ruchu syjonistycznego od lat 90. XIX w. Był ordynatorem i dyrektorem w wileńskich szpitalach. W 1918 r. opowiedział się po stronie odrodzonego państwa litewskiego, został ministrem ds. żydowskich w rządzie litewskim. W latach 1919-1929 sprawował mandat radnego w Wilnie, prezesował gminie żydowskiej. Autor wielu artykułów naukowych o tematyce medycznej opublikowanych po rosyjsku, niemiecku i polsku. Publicystykę społeczno-polityczną podejmował w jidysz i po niemiecku. Jeden z czołowych animatorów żydowskiego życia teatralnego w Wilnie: Wilner Trupe (Trupa Wileńska), Żydowskie Towarzystwo Teatralne (Towarzystwo "Przyjaciół Teatru Żydowskiego"). Po wkroczeniu wojsk niemieckich na podporządkowaną wówczas ZSRR Litwę (22 czerwca 1941) i rozpoczęciu okupacji niemieckiej był przez pewien czas członkiem Judenratu w wileńskim getcie. Odmówił jednak współpracy z Niemcami, co stało się przyczyną jego śmierci w sierpniu 1941. 

                                                                                      Fania Lewando

Fania Lewando (1889 -1941) - prekursorka kuchni wegetariańskiej w Wilnie. Pochodziła z Włocławka, była żoną wileńskiego kupca Łazarza Lewando. Przed II wojną światową prowadziła w Wilnie, przy ul. Niemieckiej 14 bardzo popularną i drogą restaurację wegeteriańską. W restauracji Fani Lewando jadali m.in. malarz Marc Chagall, poeta Itzik Manger, historyk literatury w języku jidysz Zalman Reisen, językoznawca Yudl Mark, dziennikarz Lazar Kahan. Lewando była też założycielką "szkoły dietetyki" dla żydowskich kobiet, propagatorką roślinnej diety. Właścicielka restauracji zaginęła w czasie wojny. 
W 1938 r. Fania Lewando wydała książkę kucharską "Vegetarish dietisher kokhbukh. 400 shpayzn gemakht oysshislekh fun grinsn" z 400 przepisami wegetariańskimi, bazującymi na tradycji aszkenazyjskich Żydów, jak i na własnych przemyśleniach i odkryciach. Wszystko było zainspirowane ideą Tikkun Olam - czynienia świata lepszym - nie tylko dla ludzi, lecz także dla wszystkich żyjących na nim istot. Podobno nawet osoby sceptycznie nastawione do wegetarianizmu zachwycały się kuchnią Fani Lewando. Świadczy o tym zresztą księga gości, która przetrwała wojnę i Holokaust.

Fania i jej mąż próbowali uciec z Wilna w 1941 r., gdy nadeszli Niemcy i zmienili miasto w getto. Lewandowie wpadli w ręce Sowietów i na tym ich ślad się urywa.

 

 "Kamienie pamięci" zaczął tworzyć w latach 90. XX w. niemiecki artysta Guenther Demnig. Pierwsze pojawiły się w Kolonii w 1995 roku. Znajdują się na ulicach miast 18 krajów Europy, m.in. Niemiec, Polski, Austrii, Belgii, Czech, Węgier, Włoch, Norwegii, Ukrainy i Holandii. Litwa jako pierwsze z państw bałtyckich dołączyło do projektu. "Kamienie pamięci" odsłonięte zostały przed kilkoma dniami w Kownie i Szawlach. W połowie września znajdą się w Poniewieżu - upamiętnią tragiczny los ofiar ludobójstwa Romów.    

Na podstawie: manoteises.lt, wikipedia. org