Urodziny Marszałka. 140., 145… 150.?

Zaledwie przed pięciu laty, ale w przypadku Marszałka i tego, jak postrzegany jest na Litwie, aż przed pięciu laty. Właśnie dlatego postanowiliśmy dziś przypomnieć jedną z naszych archiwalnych audycji: "Album Wileńskie" sprzed pięciu lat, w którym nowoczesne litewskie spojrzenie na Marszałka, przedstawił znany historyk Alfredas Bumblauskas. Do dziś wielu Litwinów, w tym historyków, uważa go za polonofila, a próby zrozumienia i "przyswojenia" Piłsudskiego dla kultury i historii Litwy - za herezje i "sprzedajne" próby wybielenia "okupanta", "polskiego imperialisty". 

Audycja ta została wyemitowana w I Programie Telewizji Litewskiej w grudniu 2007 r. i wzbudziła sporo kontrowersji, mimo że do historii, wydawałoby się, odeszły czasy, gdy potępienie Żeligowskiego próbowano wciągnąć do traktatu polsko-litewskiego (1994 r.). Jednakże owe "tylko" lub "aż" pięć lat, wbrew pozorom, sporo zmieniło, przynajmniej w środowisku litewskiej inteligencji, która już nie tak bezkrytycznie przymuje wizję dziejów Litwy, ukutą w dwudziestoleciu międzywojennym. Powraca zainteresowanie kulturą szlachecką i związkami z polskością, która także nie jest już głównym i jednoznacznym wrogiem litewskości. Bumblauskas nie jawi się jako wyjątek czy enfant terrible wśród litewskich historyków, jednak ich próby poszerzenia wizji litewskiej historii poza ramki etniczności wciąż nie docierają do szerszego kręgu odbiorców, a nawet są bojkotowane, np. w szkołach, przez nauczycieli "starszej daty".

Teoria o Staro- i Młodolitwinach nie zdobyła większej popularności także w środowisku litewskich Polaków, ba, przez niektórych liderów tej społeczności została wręcz uznana za kolejną próbę lituanizowania Polaków, za taką próbę "miękką", historyczną. Wiek XX ukształtował nowoczesną tożsamość Polaków na Litwie, w których raczej nie da się dziś już obudzić Starolitwinów, co jednak nie zmienia faktu, że właśnie oni są dziś bezpośrednimi spadkobiercami i kontynuatorami w prostej linii tradycji Wielkiego Księstwa Litewskiego. O czym, niestety, wciąż się zapomina - i w Polsce, i na Litwie... 

Kto wie, być może za kolejne pięć lat 150. rocznicę urodzin Marszałka Józefa Piłsudskiego Polacy będą obchodzić w Zułowie razem z Litwinami?

Zdjęcia: Polskie Archiwum Audiowizualne na Litwie
Montaż: Olgierd Bigiel, Artur Kalczewski