66. rocznica operacji "Ostra Brama"

Powstanie wybuchło w nocy z 6 na 7 lipca 1944 r., jednak nie wszystkie brygady AK zdążyły na czas zająć pozycje do ataku. Wilno planowano wyzwolić skoordynowanym atakiem z zewnątrz (na przedmieścia) i wewnątrz miasta, jednak Niemcy okazali się dobrze przygotowani do obrony i odparli partyzancki atak.  "Podczas operacji oddziały AK zdobyły prawobrzeżną część miasta - dzielnicę Kalwaryjską, Zwierzyniec, Łosiówkę (dzisiejsze Żyrmuny). O drugą część miasta toczono zaciekłe walki i tej połowy miasta oddziały AK nie potrafiły samodzielnie zdobyć z racji bardzo silnej obrony niemieckiej" - mówi prof. dr hab. Jarosław Wołkonowski, dziekan filii Uniwersytetu Białostockiego w Wilnie. Dopiero zmasowany atak Armii Czerwonej przy wsparciu lotnictwa i ciężkiej artylerii zmusił hitlerowców do wycofania się z miasta. W sumie walki o Wilno w lipcu 1944 r. trwały przeszło tydzień. Po wyzwoleniu prawobrzeżnego Wilna na wieży Gedymina przez kilka godzin powiewał biało-czerwony sztandar, później przyszli sowieci i zawiesili swój - czerwony -  sugerując w ten sposób, kto teraz jest gospodarzem.

Obchody 66. rocznicy operacji "Ostra Brama" przebiegają tradycyjnie. Po uroczystościach na Rossie - msza św. w intencji poległych żołnierzy, a 13 lipca w Krawczunach, miejscu ostatniej walki AK z Niemcami, przy pomniku poległych AK-owców jak zwykle wiec pamięci. Na Rossie zabrakło niestety młodzieży. Nie było przedstawicieli Związku Harcerstwa Polskiego. Wacław Pacyno, prezes wileńskiego Klubu Weteranów AK, uważa, że jest to m.in. wina szkół i tego, że "kombatanci mieszkają w obcym państwie".

Na Litwie stosunek do weteranów AK nie zawsze jest pozytywny. Wiele kontrowersji wzbudziła rejestracja Klubu Żołnierzy AK na Litwie i kwestia przyznania uprawnień kombatanckich. "Dopiero w 2004 roku władze Litwy, już po wejściu do UE i zmianie własnego ustawodawstwa, zezwoliły na rejestrację organizacji kombatanckiej pod nazwą "Klub Weteranów Armii Krajowej", ale nie zgodziły się na dodanie do tej nazwy "na Litwie" - przypomina prof. Jarosław Wołkonowski.

Problem świadczeń kombatanckich pozostaje wciąż nierozwiązany. Litwa nie wypłaca ich weteranom AK, mimo że walczyli oni po stronie koalicji antyhitlerowskiej. "Fakt, że walczyli oni o Wilno, które ma należeć do państwa polskiego, nie jest do przyjęcia dla Litwy, ale w ramach zjednoczonej Europy świadczenia kombatanckie im się należą" - twierdzi Wołkonowski.

Zdjęcia i montaż: Rajmund Rozwadowski