16 listopada – uroczystość Najświętszej Maryi Panny Ostrobramskiej, Matki Miłosierdzia
„Chrześcijanie z Litwy, Polski, Białorusi, Ukrainy i z innych krajów przybywają tutaj, by przed obliczem Matki Bożej dzielić się nawzajem, niczym bracia i siostry, tą samą wiarą, wspólną nadzieją, jedną miłością” – powiedział papież Jan Paweł II 4 września 1993 r. w czasie modlitwy w kaplicy Matki Bożej Ostrobramskiej.
„Lata mijają, reżimy mijają, lecz nad wileńską Ostrą Bramą stale czuwa nad swoim ludem Maryja, Matka Miłosierdzia, jako znak niezawodnej nadziei i pociechy” – powiedział papież Franciszek w przemówieniu wygłoszonym z okna kaplicy 22 września 2018 roku.
Przypomniał, że w 1799 r. mury zostały zniszczone w całości i pozostała tylko Brama. Zwrócił uwagę, że „wówczas był w niej umieszczony obraz Dziewicy Miłosierdzia, Świętej Matki Boga, która zawsze jest gotowa nas ratować, przyjść nam z pomocą”.
Pierwsze informacje o bramie, w której obecnie jest kaplica Matki Miłosierdzia, pochodzą z 1514 r. Nazywano ją wówczas Miednicką. Nazwa łacińska „Porta Acialis”, czyli po polsku „Ostra Brama”, po raz pierwszy została użyta w źródłach z 1594 roku.
Na początku wizerunek Matki Bożej wisiał w małej niszy po wewnętrznej stronie bramy, symetrycznie z umieszczonym na zewnątrz obrazem Zbawiciela Świata. W 1668 r. władze miasta powierzyły go opiece karmelitów, a w roku 1671, staraniem ojca Karola od Ducha Świętego, zbudowano dla obrazu drewnianą kaplicę. Po tym jak w 1702 r. Wilno zajęli Szwedzi, zakazano publicznej czci obrazu.
W miejsce drewnianej kapliczki, która spłonęła w 1711 r., w latach 1712-1715 postawiono murowaną. W latach 1789-1799 zbudowano według projektu Pietra di Rossi galerię i wewnętrzne schody dla pątników, a w 1829 r. nadano kaplicy cechy późnego klasycyzmu. W 1844 r. trafiła ona pod opiekę duchownych diecezjalnych.
Umieszczony w kaplicy wizerunek Matki Bożej Ostrobramskiej powstał ok. 1620-1630 r. Obraz został namalowany temperą z uzupełnieniami olejnymi przez nieznanego malarza na 8 deskach dębowych o grubości 2 cm. Wielkość obrazu to 2 metry na 162 cm.
Maryja jest przedstawiona jako Najświętsza Dziewica w momencie Zwiastowania, ze skrzyżowanymi na piersi rękoma, chyląca pokornie głowę. Taką interpretację uzasadniają też rzeźby stojące z boku między kolumnami, przedstawiające rodziców Maryi: św. Joachima i św. Annę. Według innej interpretacji, obraz przedstawia brzemienną Maryję, o czym miałyby świadczyć szeroko rozłożone poły płaszcza.
Obraz jest pokryty srebrnymi pozłacanymi blachami. Pierwsze trzy pochodzą z lat 1670-1690 i kryją głowę oraz ramiona Maryi. Następne datowane są na lata 1695-1700 i zakrywają gors Matki Bożej. Ostatnie powstały nie później niż na początku lat trzydziestych XVIII w. i pokrywają dół wizerunku.
Maryja ukoronowana jest dwiema koronami – jedna jest dla Maryi, druga – dla Dzieciątka. Pierwotna dolna – miedziana i pozłacana korona powstała ok. roku 1700, górna wykonana została ok. roku 1750 z pozłacanego srebra i ozdobiona była oczkami z kolorowego szkła.
Poeta Władysław Syrokomla uważał, że dwie korony wskazują na Maryję jako Królową Polski i Wielką Księżną Litewską.
Papież Pius XI ukoronował wizerunek nowymi złotymi koronami. Uroczystość odbyła 2 lipca 1927 r. z udziałem metropolity warszawskiego kard. Aleksandra Kakowskiego, prezydenta Polski Ignacego Mościckiego i marszałka Józefa Piłsudskiego.
Papieskie korony były wiernymi kopiami starych koron, wykonanymi ze złota ofiarowanego na ten cel przez wiernych. Pius XI, starając się uchronić oba narody przed wzajemną wrogością, nie zgodził się, by przy koronacji obrazu ostrobramskiego nadano mu tytuł Królowej Polski. Nadano mu więc tytuł Matki Miłosierdzia.
Niestety, na początku okupacji sowieckiej złote korony zniknęły. Ich los nie jest znany. Niewykluczone, że w tak niebezpiecznym czasie zostały ukryte, a w późniejszym okresie nie wiedziano, gdzie ich szukać.
18 listopada 2018 roku – w głównym dniu odpustu Opieki Matki Bożej Ostrobramskiej, słynący łaskami wileński obraz Matki Miłosierdzia został ukoronowany nową złotą koroną, którą podczas wizyty na Litwie we wrześniu 2018 r. pobłogosławił papież Franciszek. Korona wykonana została ze złotych wot ofiarowanych przez wiernych. Koronacji podczas uroczystej mszy św. dokonał metropolita wileński arcybiskup Gintaras Grušas.
Najstarsze wotum, ofiarowane w 1671 r., zniszczył pożar w Wilnie. Była to tabliczka, na której przedstawiono uratowanie zmarłego dziecka. Według spisu z lat 1884-1927, w tym czasie złożono w kaplicy 2 539 wotów. Najwięcej ich ofiarowano w czasach niepokojów i wojen (1903-1906 i 1911-1914).
Pierwsze uroczystości ku czci Matki Bożej Ostrobramskiej odbyły się po pożarze Wilna 18 maja 1706 r. Od 1735 r. zaczęto obchodzić w listopadzie święto Opieki Matki Najświętszej. Przenoszono wtedy wizerunek do pobliskiego kościoła św. Teresy, a dla uświetnienia uroczystości zapraszano biskupów, sławnych kaznodziejów i alumnów z seminariów duchownych. Oświetlano i dekorowano kościół, bramę i całą uliczkę.
W 1773 r. papież Klemens XVI zezwolił na publiczne odprawianie w kaplicy nabożeństw. W 1828 r. na jej frontonie umieszczono napis: „Matko Miłosierdzia, pod Twoją obronę uciekamy się”. Pierwotnie był w języku polskim. W obawie przed możliwością zdjęcia tego napisu przez władze carskie lub umieszczenia go w języku rosyjskim, w 1864 r. napis został zmieniony na łaciński: „Mater Misericordiae, sub Tuum praesidium confugimus”.
Papież Jan Paweł II w encyklice „Dives in misericordia” („Bogaty w miłosierdziu”) z 30 listopada 1980 r. zwrócił uwagę, że „Maryja jest Tą, która w sposób szczególny i wyjątkowy – jak nikt inny – doświadczyła miłosierdzia, a równocześnie też w sposób wyjątkowy okupiła swój udział w objawieniu się miłosierdzia Bożego ofiarą serca. Ofiara ta jest ściśle związana z krzyżem Jej Syna, u którego stóp wypadło Jej stanąć na Kalwarii”.
Zaznaczył, że Maryja „najpełniej zna tajemnicę Bożego miłosierdzia”, ponieważ „wie, ile ono kosztowało i wie, jak wielkie ono jest. W tym znaczeniu nazywamy Ją również Matką miłosierdzia – Matką Bożą miłosierdzia lub Matką Bożego miłosierdzia”.
Mozaika przedstawiająca Ostrobramską Matkę Miłosierdzia jest również w podziemiach bazyliki św. Piotra w Watykanie w kaplicy Litewskiej.
Na podstawie: PAP
