Własne

W święto Stulecia Niepodległości Rzeczypospolitej rozpoczynamy cykl artykułów o udziale wilnian w kluczowych momentach walki o niepodległość Polski. Nie będzie to kolejna publikacja, w której chronologicznie omówione zostaną dzieje Wilna z przełomu dwóch pierwszych dekad XX wieku. Postaram się natomiast przybliżyć szereg postaci, w różnej formie swojej działalności uczestniczących w najważniejszych ówczesnych wydarzeniach. To krótkie sylwetki wilnian, którzy byli zaangażowani w tajną oświatę, działalność niepodległościowych organizacji politycznych i wojskowych, harcerstwo, Samoobronę. Było ich wielu, ale chciałbym się skupić na tych niezasłużenie zapomnianych, którzy nie byli zbyt często wymieniani w późniejszych opracowaniach. Wielu z nich spoczęło po śmierci na wileńskich cmentarzach, a ich mogiły z niewiele mówiącymi nazwiskami dziś nie wyróżniają się na tle innych, zapadających pod ziemię. Przy okazji tak ważnej rocznicy chciałbym, chociaż drobnym wspomnieniem uczcić ich pamięć...

2 listopada, w Dniu Zadusznym wspominamy wszystkich naszych bliskich zmarłych, zapalamy znicze na ich grobach, modlimy się w ich intencji. Światełkiem pamięci dzielimy się też z osobami znanymi i zasłużonymi, ludźmi kultury i nauki, ważnymi przedstawicielami życia społecznego. Nawet jeśli nie znaliśmy ich osobiście i nigdy nie mieliśmy okazji spotkać się, ale ich podziwialiśmy, ceniliśmy, szanowaliśmy, byli dla nas wzorem do naśladowania. W Wilnotece wspominamy tych, którzy odeszli w ciągu minionego roku.

Gmach na ulicy Świętojańskiej, do którego niedawno przeniosły się Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej i Instytut Polski, znany jest pod nazwą „Pałacu Paców”. Ciekawa historia tego kompleksu opisywana była wielokrotnie w publikacjach naukowych, a także w popularnych wersjach na użytek przewodników. Niniejszy artykuł jest wersją pośrednią. Dodałem w niej szereg danych, zwłaszcza o okresach z dziejów pałacu mało dotąd zbadanych i poruszanych. Dwuczęściowa publikacja jest kontynuacją mojej serii „Opowieści z dawnego Wilna”.

W przededniu obchodów 75. rocznicy likwidacji wileńskiego getta oraz obchodów Dnia Zagłady Żydów Litwy w Narodowym Teatrze Dramatycznym w Kownie odbyła się premiera spektaklu „Getto” w reżyserii Gintarasa Varnasa. Sztukę Joshui Sobola opowiadającą o teatrze w getcie litewski artysta potraktował jako punkt wyjścia do oskarżenia własnego narodu o współudział w Holokauście. W jego strzale zabrakło jednak siły rażenia.

Z inicjatywy Wileńskiego Oddziału Miejskiego ZPL duża grupa wilnian, w tym też młodzież polskich szkół i harcerze, uczestniczyła w obchodach 79. rocznicy bitwy pod Wizną i oddała hołd bohaterskim żołnierzom Września'39. Właśnie tu zginął pochodzący z Inflant Polskich i związany z Wilnem kapitan Władysław Raginis, który przysiągł swoim żołnierzom, że póki żyw nie podda się - i dotrzymał słowa... Uroczystości, upamiętniające nierówną walkę i bohaterską śmierć co roku są organizowane w ruinach bunkru dowodzenia na Strękowej Górze, gdzie w 2011 r. spoczęły prochy Władysława Raginisa.

Podtytuł artykułu nie oznacza, że Wilno było arkadią, krainą szczęśliwości, w której niczego nie brakowało. Rzecz dotyczy, bowiem realiów życia organizmu miejskiego, który chłonął spore ilości żywności. Mleko i miód były towarami, których wartość odżywcza miała olbrzymie znaczenie dla zdrowia mieszkańców. Sięgnijmy zatem w głąb dziejów wileńskiej produkcji tych specjałów, przede wszystkim przez przypomnienie ważnych postaci, które jednoznacznie związane były z wysokim poziomem i jakością ich wytwórczości. Druga część jest o Ksawerym Szalkiewiczu, Stefanie Żukowskim i zakonniku z klasztoru misjonarzy bracie Kazimierzu Zniszczyńskim, którzy kochali pszczoły i produkowali znakomity miód.

Podtytuł artykułu nie oznacza, że Wilno było arkadią, krainą szczęśliwości, w której niczego nie brakowało. Rzecz dotyczy bowiem realiów życia organizmu miejskiego, który chłonął spore ilości żywności. Mleko i miód były towarami, których wartość odżywcza miała olbrzymie znaczenie dla zdrowia mieszkańców. Sięgnijmy zatem w głąb dziejów wileńskiej produkcji tych specjałów, przede wszystkim przez przypomnienie ważnych postaci, które jednoznacznie związane były z wysokim poziomem i jakością ich wytwórczości. Pierwsza część to opowieść o Józefie Hejberze, który od 1902 roku, był liderem wileńskiej branży mleczarskiej.

450 km dzielące Wilno i Warszawę to pozornie niewiele, szczególnie jeśli ma się sprawny samochód i siły na spędzenie kilku godzin za kółkiem. Nie wszyscy jednak są kierowcami, dlatego chcąc podróżować na tej trasie, muszą skorzystać z usług jednego z licznych lądowych i powietrznych przewoźników. Dla tych jednak owe 450 kilometrów okazuje się czasem odległością wręcz kosmiczną, której pokonanie w krótkim czasie znajduje się poza zasięgiem.

6 lipca o godz. 21 Litwini na całym świecie chwycą się za ręce i odśpiewają hymn narodowy – „Tautiška giesmė”. Ten teatralny, a jednocześnie głęboko symboliczny i wzruszający gest ukazuje istotę kultury tego narodu. Muzyka i śpiew od pokoleń są bowiem tym, wokół czego budowana jest litewska tożsamość narodowa. I nie tylko litewska, ponieważ podobne znaczenie i rolę spełniają one w pozostałych krajach bałtyckich.