O polsko-litewskich relacjach w XX wieku
Konferencję poprzedziło otwarcie wystawy „Sprawiedliwi. Kapłani archidiecezji wileńskiej ratujący Żydów pod okupacją niemiecką (1941-1944)”. Dlaczego została zorganizowana?
„Prezentujemy tę wystawę, ponieważ wpisuje się ona w polską politykę historyczną, którą chcemy prowadzić. Jest to wystawa, która mówi o kapłanach, którzy w czasie II wojny światowej, w czasie okupacji niemieckiej, z narażeniem własnego życia ratowali Żydów. Powstała w Oddziale Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku. Jej autorami są ks. dr Tadeusz Krahel oraz dr Waldemar Wilczewski. Prezentuje sylwetki 74 kapłanów archidiecezji wileńskiej, jednakowoż sylwetki 14 zostały przedstawione dokładnie. Często miejscem, w którym ratowano Żydów, były plebanie, kościoły… Trzy osoby, trzech bohaterów, otrzymało tytuł „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”. Oczywiście, nie wszyscy mieli ten tytuł, ale wszyscy byli w tym momencie prawi i sprawiedliwi. Jest to wystawa bardzo istotna. Musimy zadać kłam temu, że jakoby Polacy mordowali Żydów. To musi wybrzmieć: „Polacy ratowali Żydów w czasie II wojny światowej". I tymi również, którzy ich ratowali, byli duchowni” – podczas otwarcia wystawy powiedział dr Paweł Warot, naczelnik Biura Edukacji Narodowej z Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Białymstoku. Jak dodał, w Wilnie odbył się swoisty pokaz przedpremierowy wystawy, premiera bowiem odbędzie się w najbliższy piątek, 22 marca, w Białymstoku.
Przypomnijmy, przed II wojną światową oraz w jej trakcie archidiecezja wileńska była największą archidiecezją w II Rzeczypospolitej.
Rozpoczęta we wtorek konferencja jest swoistą kontynuacją bardzo pozytywnie ocenionej tej z grudnia 2017 roku, poświęconej postaci marszałka Józefa Piłsudskiego i zorganizowanej w Wilnie z okazji 150. rocznicy jego urodzin.
„Niniejsza konferencja ma charakter interdyscyplinarny. Mówimy o języku, kulturze, źródłach historycznych… Będziemy mówili jeszcze o wielu innych zagadnieniach. Oczywiście dominuje wielka polityka, bo w relacjach polsko-litewskich XX wieku polityka jest najważniejsza” – wyjaśnia prof. Tadeusz Wolsza z Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk, członek kolegium Instytutu Pamięci Narodowej.
Podczas konferencji wygłosił referat o polsko-litewskich kontaktach sportowych. „Wynikały z sytuacji politycznej. Tam też widać ocieplenie relacji i nawiązanie takiego bardzo sympatycznego kontaktu sportowego... Jednakowoż w momencie, kiedy państwa nawiązały stosunki dyplomatyczne. Nie chcę powiedzieć, że wcześniej była zimna wojna w sporcie, ale te kontakty były bardzo ograniczone. W zasadzie wynikały li tylko z udziału w igrzyskach olimpijskich, mistrzostwach Europy czy świata, kiedy musieliśmy rywalizować, ale takiej dobrowolnej współpracy nie było” – powiedział dla Wilnoteki prof. T. Wolsza.
Szczegółowy program konferencji „Spojrzenie na relacje polsko-litewskie w XX wieku” można znaleźć tutaj.
Państwa uwadze polecamy nagrania z prezentacji kilku referatów wygłoszonych podczas I jej panelu.
Dr Andrzej Pukszto z Uniwersytetu Witolda Wielkiego w Kownie zaprezentował referat „Na służbie polityki. Kultura i oświata Wilna w okresie okupacji niemieckiej (1915-1918).
Wygłoszony przez dziennikarza niezależnego Jana Sienkiewicza temat brzmiał „Dziennik Michała Romera jako źródło do dziejów stosunków polsko-litewskich w okresie międzywojennym. Refleksje wokół prac nad edycją «Dziennika»”.
Dr hab. Małgorzata Gmurczyk-Wrońska z Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk przedstawiła referat „Wobec imperium sowieckiego. Litwa w stosunkach polsko-sowieckich”.
„To był bardzo trudny okres, dlatego, że Polska (w latach dwudziestych – przyp. red.) nie nawiązała z Litwą stosunków dyplomatycznych i wynikało to przede wszystkim z konfliktu, zimnej wojny, która istniała między Polską a Litwą, związanej z włączeniem Wilna do Rzeczypospolitej” – powiedziała dla Wilnoteki historyk. „Dodatkowo, w związku z tym, że Litwa nie posiadała bezpośrednich granic ze Związkiem Sowieckim, uważano, że tutaj większym zagrożeniem – to był pogląd, który przeważał w polityce litewskiej – jest Polska niż Związek Sowiecki. Wynikało to z faktu włączenia Wilna do Rzeczypospolitej. Chcę podkreślić, że było to myślenie, które dominowało, ale były takie momenty, kiedy jednak Litwa nie zawsze szła po tej linii, którą chciała dyktować Moskwa, i zachowywała pewien dystans” – dodała.
Obrady konferencji będą kontynuowane we środę, 20 marca. We czwartek, 21 marca, natomiast w polskich szkołach w Wilnie zorganizowane zostaną lekcja dla dzieci i młodzieży, które poprowadzą prof. T. Wolsza, dr hab. Dorota Jastrzębska-Golonka, dr Małgorzata Misiak i dr P. Warot.
Głównym organizatorem przedsięwzięcia jest Instytut Pamięci Narodowej we współpracy z Ambasadą Rzeczypospolitej Polskiej w Wilnie, Instytutem Polskim w Wilnie, Stowarzyszeniem „Wspólnota Polska” oraz Domem Kultury Polskiej w Wilnie.
Na podstawie: inf. wł.
Zdjęcia: Mateusz Mozyro
Montaż: Aleksandra Konina
