73. rocznica operacji "Ostra Brama"

7 lipca, w 73. rocznicę rozpoczęcia Operacji "Ostra Brama" na Rossie kombatanci Armii Krajowej oraz członkowie Klubu Weteranów zaciągną wartę przy grobach poległych towarzyszy broni. Hołd bohaterom oddadzą przedstawiciele polskiej dyplomacji i społeczności polskiej na Litwie. 

Uroczystości upamiętniające bohaterskie walki o Wilno w lipcu 1944 r. organizują również Stowarzyszenie Łagierników Żołnierzy Armii Krajowej i Związek Polaków na Litwie. W sobotę, 8 lipca o godz. 12.30 na Rossie odbędzie się apel narodowy z udziałem pocztów sztandarowych żołnierzy Armii Krajowej. Na Rossę przybędą żołnierze Armii Krajowej, członkowie ich rodzin, sympatycy, będą obecni członkowie Stowarzyszenia Brygada Inki z Czarnego, grupa młodzieży z Warszawy oraz kombatanci z Polski wraz z członkami Stowarzyszenia Łagierników. Wcześniej, o godz. 10.00 w kościele św. Teresy odprawiona zostanie msza św. w intencji poległych żołnierzy. O godz. 17.00 w DKP odbędzie się koncert patriotyczny w wykonaniu chórów z Litwy i Białorusi. 

Uczestnicy walk o Wilno zostaną upamiętnieni przy pomniku w Boguszach, na cmentarzach w Kolonii Wileńskiej i Kalwarii. Szczegółowy program obchodów jest tutaj.

"Gospodarz nie ucieka od domu, który się pali - ale go gasi [...]. Pozostaliśmy na miejscu. Los nasz będzie taki sam, jak i czeka całą Rzeczpospolitą" - tymi słowami dowódca Armii Krajowej na Wileńszczyźnie i Nowogródczyźnie, ppłk Aleksander Krzyżanowski "Wilk", przypomniał swoim podkomendnym o ich obywatelskiej i żołnierskiej powinności w chwili, gdy w lipcu 1944 roku decydowały się losy polskich ziem północno-wschodnich.

Operacja "Ostra Brama", mająca na celu samodzielne oswobodzenie Wilna z rąk okupanta niemieckiego, zanim zrobi to Armia Czerwona rozpoczęła się w nocy z 6 na 7 lipca 1944 roku. Kilkudniowe zmagania żołnierzy Armii Krajowej prowadzone wspólnie z Armią Czerwoną doprowadziły do oswobodzenia miasta, w czym polscy żołnierze mieli znaczący udział. Okręgi Wileński i Nowogródzki AK wystawiły do walki ok. 10 tys. żołnierzy, wyłącznie piechoty i kawalerii. Niemcy wprowadzili do walki, oprócz piechoty i artylerii w sile ok. 17 tys. żołnierzy, także broń pancerną i siły lotnicze.

Do 13 lipca Polacy i Rosjanie oswobodzili miasto z rąk Niemców. 13 lipca żołnierze AK o świcie wywiesili na Górze Zamkowej biało-czerwoną flagę, jednak po kilku godzinach żołnierze sowieccy zastąpili ją czerwonym sztandarem. "O świcie 13 lipca na Górze Zamkowej załopotał dumnie biało-czerwony sztandar. Był wyraźnie widoczny z każdego miejsca okaleczonego miasta. Zatknęli go pchor. Jerzy Jensch i kpr. Artur Rychter (...). Wieża Giedymina górowała nad miastem. Biało-czerwona w najwyższym punkcie Wilna musiała rozwścieczyć Niemców. Od strony placu Łukiskiego, gdzie jeszcze bronili się artylerzyści i esesmani, padła salwa granatów z ciężkich moździerzy. Wkrótce rejon Góry Zamkowej został obłożony ogniem artyleryjskim. Na szczęście pchor. Jensch zdążył ze swoimi ludźmi zbiec w dół i przyłączyć się do żołnierzy sowieckich, którzy atakowali Niemców w widłach Wilii i Wilenki". (Leszek Kania "Wilno 1944")

Bitwa o Wilno miała istotne znaczenie dla Polaków, Rosjan i Niemców. Polacy chcieli odzyskać jedno z najważniejszych miast dawnej Rzeczpospolitej; Rosjanie chcieli utrzymać zagarnięte miasto - w 1939 roku przekazali je Litwie, ale już rok później Litwa wraz Łotwą i Estonią weszła w skład ZSRR; dla Niemców Wileńszczyzna była ważnym ośrodkiem miejskim, leżącym w pobliżu Prus Wschodnich.

Historycy oceniają, że w starciach na Wileńszczyźnie Armia Krajowa dała dowód swojej obecności i determinacji, jednak z militarnego punktu widzenia operacja "Ostra Brama" okazała się działaniem nie w pełni udanym. Operacja "Ostra Brama" rozpadła się na kilka, nieskoordynowanych w czasie, odrębnych działań. Oddziały AK nie były militarnie tak silne jak regularne oddziały armii niemieckiej i sowieckiej - i dlatego starcie pomiędzy tymi dwiema rozstrzygnęło o ostatecznym rezultacie walki.

Dzień po wyzwoleniu miasta Sowieci zgodzili się na utworzenie z oddziałów AK Okręgów Wileńskiego i Nowogródzkiego samodzielnej jednostki. Miała ona, pod dowództwem polskim, wchodzić w skład 3. Frontu Białoruskiego. Armia Czerwona obiecała też Polakom zapewnić uzbrojenie, wyposażenie i wyżywienie. Wkrótce sztab 3. Frontu Białoruskiego zaprosił ppłk. Krzyżanowskiego na odprawę w Boguszach. Tam też strony miały uzgodnić szczegóły utworzenia z oddziałów AK nowej jednostki. Po przybyciu na miejsce "Wilk" został jednak aresztowany i uwięziony. Wkrótce podobnie postąpiono z innymi żołnierzami i oficerami AK - część z nich trafiła do więzień, a część na Syberię. 

Na podstawie: pamiec.pl, armiakrajowa-lagiernicy.pl, PAP, inf. wł.