156. rocznica powstania styczniowego


Pomnik powstańców styczniowych w Ejszyszkach, fot. wilnoteka.lt
156 lat temu, 22 stycznia 1863 r., Manifestem Tymczasowego Rządu Narodowego rozpoczęło się powstanie styczniowe, największy w XIX w. polski zryw narodowy. Pochłonęło ono kilkadziesiąt tysięcy ofiar i w ogromnym stopniu wpłynęło na dążenia niepodległościowe następnych pokoleń. Obchody 156. rocznicy wybuchu powstania odbędą się w Warszawie oraz innych miastach Polski, a także we Lwowie i w Wilnie.


156. rocznicę wybuchu powstania styczniowego Warszawa uczci koncertem pieśni patriotycznych w Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej, mszą św. w Katedrze Polowej Wojska Polskiego, złożeniem wieńców i wieczornym apelem pamięci pod Krzyżem Traugutta na Cytadeli.

Urząd ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych uroczystości z okazji 156-lecia wybuchu insurekcji organizuje we Lwowie na Ukrainie. Ceremonia odbędzie się na cmentarzu Łyczakowskim, przy Górce Powstania 1863 r. „W tym roku oddamy hołd powstańcom styczniowym, którzy pochowani są na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie. Przypomnimy, że na mogiłach tych właśnie powstańców w ówczesnej Galicji, ślubowali wierność ojczyźnie „Strzelcy” Józefa Piłsudskiego. Jeden z pogrzebów uczestnika powstania styczniowego, który miał miejsce w 1912 r., stał się wielką manifestacją ruchu strzeleckiego we Lwowie. Właśnie tam, na Łyczakowie, wybrzmiewały słowa, że będziemy kontynuatorami walki przerwanej w 1863 r.” – powiedział Jan Józef Kasprzyk, szef Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych.

Hołd powstańcom oddany zostanie również w Wilnie i na Wileńszczyźnie. We wtorek rano Podsekretarz Stanu w Kancelarii Prezydenta RP Wojciech Kolarski złożył wieniec przy pomniku upamiętniającym powstanie styczniowe w Ejszyszkach. Wieńce złożone zostaną również przy pomniku Nieznanego Powstańca Styczniowego na cmentarzu we wsi Stare Macele, przy drewnianym pomniku powstańców nad brzegiem Mereczanki w Rudnikach, na Wzgórzu Powstańców w Puszczy Rudnickiej i przy krzyżu upamiętniającym egzekucje powstańców na Łukiszkach w Wilnie.

Na Litwie jest kilkadziesiąt miejsc pamięci poświęconych uczestnikom powstania styczniowego, najwięcej w Wilnie. Są to mogiły cmentarne: na Rossie, na cmentarzu na Antokolu, na cmentarzu Bernardyńskim, tablice ku czci ks. Franciszka Zawadzkiego w kościele śś. Piotra i Pawła na Antokolu, ks. Stanisława Iszory w kościele śś. Jakuba i Filipa, ks. Rajmunda Ziemackiego i ks. Stanisława Piotrowicza w kościele św. Rafała na Śnipiszkach oraz dowódcy powstańczego Konstantego Kalinowskiego na murach klasztoru dominikanów. Tablica i krzyż upamiętniające powstańców znajdują się ponadto na placu Łukiskim.

W Świętobrości w rejonie kiejdańskim jest grób powstańców z oddziałów Pawła Staniewicza, Medarda Kończy i ks. Antoniego Mackiewicza; w Podbrzeżu – muzeum powstania styczniowego. Krzyże upamiętniające powstańców stoją w Puszczy Rudnickiej.

W 2019 r. panteon powstańców styczniowych powstanie na Rossie – znalezione na Górze Zamkowej w Wilnie szczątki przywódców zrywu niepodległościowego 1863 r. zostaną złożone w jednej z cmentarnych kaplic. 

Powstanie styczniowe wybuchło 22 stycznia 1863 r., gdy Centralny Komitet Narodowy ogłosił się Tymczasowym Rządem Narodowym i wezwał naród do powstania przeciwko Rosji. Sześć tysięcy powstańców zaatakowało rosyjskie garnizony w Królestwie Polskim. Powstanie rozszerzyło się na cały kraj, a następnie na tereny Litwy, Białorusi i Ukrainy. Trwało do jesieni 1864 r., a utworzone „państwo podziemne” funkcjonowało jeszcze w 1865 r.

Stoczono około 1200 bitew i potyczek, w walkach wzięło łącznie udział 200 tysięcy powstańców. Mimo początkowych sukcesów zakończyło się klęską powstańców, z których kilkadziesiąt tysięcy zostało zabitych w walkach, blisko 1 tys. stracono, ok. 38 tys. skazano na katorgę lub zesłanie na Syberię, a ok. 10 tys. wyemigrowało. Wilno zostało spacyfikowane przez oddziały Murawjowa-Wieszatiela. Na Litwie zginęło 10 tysięcy szlachty polskiej na ogólną liczbę 40 tysięcy.

Po zakończeniu powstania Polaków dotknęły liczne represje. Władze carskie przeprowadziły między innymi konfiskatę majątków szlacheckich i kasację klasztorów w Królestwie Polskim. Wprowadzono wysokie kontrybucje, niszczono dobra kultury, rozpoczęto intensywną rusyfikację ziem polskich.

Pamięć o powstaniu była przekazywana z pokolenia na pokolenie, co pozwalało Polakom przetrwać zabory, czas wojen i okres komunizmu.

O losach powstańców styczniowych opowiada reportaż Edyty Maksymowicz, zrealizowany przez zespół Polskiego Ośrodka Informacji w Wilnie InfoRum. „Oblicza naszej i waszej wolności” to 34-minutowa opowieść o losach ludzi uwiecznionych na fotografiach z połowy XIX wieku, zdeponowanych w Litewskim Archiwum Historycznym. Ponad 800 zdjęć, w tym jeden album rodzinny generał-gubernatora Michaiła Murawjowa-Wieszatiela oraz dwa inne z wizerunkami uczestników powstania styczniowego, skompletowane na specjalne zlecenie generała-gubernatora, do 1907 r. były eksponowane w wileńskim muzeum rosyjskiego kata. Dziś te trzy albumy są wpisane na Światową Listę Dziedzictwa Kulturowego UNESCO. Przejmujące losy powstańców i ich rodzin są przeplatane w reportażu refleksjami o ostatnim wspólnym zrywie niepodległościowym Polaków i Litwinów. To też krótka retrospektywa dzisiejszego postrzegania na Litwie idei powstania styczniowego. 

Film „Oblicza naszej i waszej wolności” w 2014 r. został nagrodzony w kategorii najlepszy reportaż podczas 2. Zamojskiego Festiwalu Filmowego „Spotkania z historią”.



Na podstawie: PAP, IAR, inf.wł.