Diana Kardis-Gawińczuk. Nazewnictwo topograficzne starego Wilna w latach 1935-2000
Nazwy ulic Wilna na przestrzeni wieków były szczególnie podatne na oddziaływanie czynników historycznych. Zmieniające się gwałtownie warunki społeczno-polityczne pociągały za sobą fale zmian w nomenklaturze. Nazewnictwo miejskie nie było w stanie się temu oprzeć.
Lata 1935-2000 – to stosunkowo krótki okres w dziejach miasta, można go jednak podzielić na kilka etapów historycznych, w których zmieniały się siły rządzące, a każda z nich narzucała miastu własne nazwy. Nazwy ulic, placów i dzielnic są narzędziem, za pomocą którego nowa władza formuje rzeczywistość. Nadając ulicom nazwiska swoich bohaterów i nazwy odzwierciedlające jej ideologię, oswaja ona i podporządkowuje sobie przestrzeń miejską. Mieszkańcy poruszający się w tym obszarze na każdym kroku są poddawani oddziaływaniu nowej władzy politycznej. Tak było w Wilnie polskim, radzieckim oraz litewskim.
Nazewnictwo miejskie ulegało wielokrotnym zmianom, zwłaszcza w okresie radzieckim. Stało się wtedy narzędziem komunistycznej propagandy. Wilno, jako stolica państwa socjalistycznego, ucierpiało bardziej niż inne miasta litewskie.
Ogół nazw ulic Wilna można podzielić na 3 grupy:
Do pierwszej należą nazwy stare – to ulice w ramach Starówki (części miasta otoczonej murem miejskim). Do nich można dodać poszczególne powstałe w XIX w. nazwy ulic z terytorium dawnych przedmieść.
Grupę drugą stanowią nazwy ulic planowo powstałych w 2 połowie XIX w. i w wieku XX dzielnic Nowe Miasto (Naujamiestis), Śnipiszki (Šnipiškės), Zwierzyniec (Žverynas) i innych.
Grupa trzecia – to nazewnictwo dzielnic wybudowanych w czasach radzieckich: Žirmunai, Lazdynai, a także dzielnic, które zaczęły powstawać w czasach radzieckich bądź już w okresie Litwy Niepodległej na terytorium wcześniej istniejących okolicznych wsi. Trudno tu mówić o polskich odpowiednikach nazw litewskich, gdyż w tym okresie język polski nie miał już żadnego wpływu na nazewnictwo Wilna. Można więc mówić jedynie o indywidualnie używanych formach spolszczonych.
Stare Miasto (Senamiestis) – to najstarsza część Wilna, w której skład wchodzi obecnie nie tylko teren zamku wraz z zabudowanym obszarem miejskim leżącym niegdyś w granicach murów miejskich, lecz też część przedmieść miasta powstałych nieco później dokoła tego obszaru.
Nowe Miasto (Naujamiestis). Do połowy XIX w. centrum, śródmieściem Wilna była Starówka z placem Ratuszowym i ul. Wielką. Wraz z rozwojem miasta konieczne było budowanie nowych gmachów o różnorodnym przeznaczeniu. Na Starym Mieście nie było już na to miejsca. W roku 1852 zatwierdzono projekt zabudowy przedmieścia Łukiszki. Dzisiejsza dzielnica Naujamiestis obejmuje kilka mniejszych jednostek podziału administracyjnego, występujących na mapie z roku 1935. W granicach dzisiejszego Nowego Miasta znalazły się ówczesne przedmieścia Łukiszki, Góra Bouffałowa, Nowe Miasto, Pohulanka. Naujamiestis – to dzielnica, której część (ta leżąca najbliżej Starówki) również dzisiaj stanowi centrum miasta.
Na mapie z 1935 r. sporą część nazewnictwa z tej dzielnicy stanowią nazwy związane z rozwojem przemysłu i topografią.
Nazwy, które nie zmieniły się w latach 1935-2000
Zestawiając nazwy ulic na mapach Wilna w roku 1935 z ich odpowiednikami w latach 1977 oraz 2000, można zaobserwować pewne prawidłowości, wynikające z przekształceń nazewnictwa miejskiego. O ile nadawanie ulicom nazw dokonuje się wskutek istnienia pewnych mechanizmów nazewniczych, o tyle także z obserwacji zmian nazw ulic w różnych okresach wyłaniają się pewne prawidłowości wymagające dokładniejszego opisu.
Porównanie nazw ulic, obejmujące trzy okresy, wykazało, że stosunkowo niewiele jest nazw, które w ciągu 65 lat nie uległy żadnym zmianom. Nazw takich na obszarze obejmującym Starówkę oraz dzielnicę Naujamiestis (Nowe Miasto) jest 55, czyli prawie 1/3 nazw używanych na tym terenie w roku 1935 (pod wpływem różnorodnych zmian i modyfikacji liczba nazw ulic w każdym z okresów ulegała znacznym wahaniom: w punkcie wyjściowym, czyli w roku 1935, nazw jest 175, w 1977 na tym samym obszarze jest ich 170, w 2000 – 209).
Są to nazwy utworzone od:
a) nazwisk
Utrzymało się kilka nazw ulic pochodzących od nazwisk. Są to Subačiaus (Subocz) i Savičiaus (Sawicz) - nazwiska dawnych właścicieli kamienic, które się przy tych ulicach znajdowały; a także Sierakausko (Sierakowskiego) oraz Šopeno (forma z okresu polskiego Szopena). Dwie ostatnie ulice biegną zdecydowanie poza obrębem Starego Miasta i być może ten fakt zadecydował o tym, że pozostały niezmienione. Utrzymała się też T. Kosciuškos (T. Kościuszki), leżąca nieco na uboczu, a także położona w dzielnicy Naujamiestis (Nowe Miasto) S. Konarskio (Sz. Konarskiego).
b) nazw miast oraz dzielnic Wilna
Zachowało się również sporo nazw pochodzących od nazw różnych miejscowości (często były to nazwy miast, do których prowadziły z Wilna trakty): Lydos (trakt Lidzki), Trakų (Trocka), Ašmenos (Oszmiańska); Smolensko (Smoleńska), Polocko (Połocka), Vitebsko (Witebska), Švenčionių (Święciańska), Kėdainių (Kiejdańska), Suvalkių (Suwalska), Rudininkų (Rudnicka), Panerių (Ponarska), Dysnos (Dziśnieńska), Baltstogė (Białostocka).
Poza tym utrzymały się nazwy pochodzące od nazw dzielnic Wilna bądź mniejszych niż dzielnice obiektów administracyjnych. Są to: Paupio (Popławska) – powstała od terenów leżących nad brzegami rzeki Wilii, noszących nazwę Popławy; Rasų (Rossa) – nazwa dzielnicy Rasos również dziś funkcjonuje jako jednostka oficjalnego podziału administracyjnego miasta; Užupio (Zarzecze) – Užupis – to stara dzielnica Wilna, oddzielona od Starówki rzeką Wilenką; dziś to obiekt mniejszy niż oficjalna jednostka samorządowa; Panerių (Ponarska) – dawniej nazwa miejscowa, dziś jedna z dzielnic Wilna.
c) inne:
Przetrwały też inne nazwy cechujące się względną neutralnością i należące do różnych kategorii znaczeniowych. To nazwy z zakresu flory i fauny: Sodų (Sadowa), Gėlių (Kwiatowa), Rožių Alėja (Aleja Róż), Aguonų (Makowa), Kedrų (Cedrowa), Beržyno (Brzózka), Arklių (Końska); nazwy związane z zawodami uprawianymi przez mieszkańców: Liejyklos (Ludwisarska), Mėsinių (Jatkowa); poza tym grupa nazw właściwych każdemu miastu – związanych z jego właściwościami, topografią, ważnymi dla niego obiektami: Plačioji (Szeroka), Ankštoji (Ciasna), Vingrių (Wingry, odpowiednik Krętej), Akmenų (Kamienna) Žvirgždyno (Żwirowa Góra), Bokšto (Bakszta, odpowiednik Wieżowej), Pakalnės (Podgórna), Malūnų (Młynowa), Ligoninės (Szpitalna), Geležinkėlio (Kolejowa), Universiteto (Uniwersytecka), Labdarių (Dobroczynna), Literatų (zaułek Literacki), Šiltadaržio (zaułek Oranżeryjny), Baltasis skg (zaułek Biały), Filaretų (Filarecka), Raugyklos (Kwaszelna), Lentpjūvių (Tartaki).
Przetrwała Tilto (Mostowa) – jedna z najstarszych ulic Wilna, istniejąca już w XVI w. jako „mostowa droga”, prowadząca od Zamku Dolnego, do jedynego wówczas mostu na Wilii oraz dalej do Wiłkomierza. Bez zmian pozostała ulica Olandų (Holenderska). Aż do 1987 roku utrzymała swą nazwę też ulica Totorių (Tatarska; w 1987 r. zmieniona J. Paleckio), choć analogiczne nazwy etniczne Vokiečių (Niemiecka ) oraz Žydų (Żydowska) nie zostały przez władzę radziecką zaakceptowane. Zachowały się też Kruopų (Krupnicza) oraz Lukiškių (Łukiska). Należy zauważyć, że wiele nazw ulic zmieniono mimo neutralności ich treści. Kasztanowa stała się Z. Angariečio (Z. Angarietisa), Garbarska – B. Dauguviečio (B.Dauguwietisa), Wileńska – L. Giros (L Giry).
W wypadku uwzględniania terytorium całego Wilna liczba nazw, które pozostały niezmienione, jest znacznie większa, gdyż nazwy ulic leżących poza Starym Miastem na ogół w mniejszym stopniu ulegały różnorodnym przekształceniom. Związane to jest z pewnością z ich większą neutralnością. Jak się nietrudno domyślić, najbardziej jest zwykle nacechowane nazewnictwo miejskie należące do obszaru leżącego w granicach murów dawnego miasta lub tuż poza nimi. To w nazwach ulic Starówki oraz najstarszych dzielnic odbija się historia miasta i państwa, a więc właśnie te nazwy były najbardziej reprezentatywne, ważne i to je należało w pierwszej kolejności zmienić w nowej sytuacji politycznej.
Ocalały nazwy, których treść charakteryzowała się stosunkową neutralnością. Wiele z nich powróciło do postaci litewskiej, inne zostały przetłumaczone bądź przełożone na język litewski i w takiej formie egzystują również dzisiaj.
Przekładu na język litewski dokonano w następujący sposób: Sawicz – lit. Savičiaus; Sierakowskiego – lit. Sierakausko; Subocz –lit. Subačiaus; Szopena – lit. Šopeno; T. Kościuszki – lit. T. Kosciuškos.
W języku litewskim ekwiwalenty nazw pochodzących od nazw miejscowości to:
Trakt Lidzki – lit. Lydos (dokonano tutaj pewnej modyfikacji, mianowicie redukcji uległ jeden z członów nazwy polskiej – „trakt”); Oszmiańska – lit. Ašmenos; Smoleńska – lit. Smolensko; Połocka – lit. Polocko; Witebska – lit. Vitebsko; Zarzecze– lit. Užupio; Rossa – lit. Rasos; Holenderska – lit. Olandų; Kiejdańska – lit. Kėdainių; Święciańska – lit. Švenčionių; Suwalska – lit. Suvalkių; Rudnicka – lit. Rudninkų; Ponarska – lit. Panerių; Białostocka – lit. Baltstogės; Dziśnieńska – lit. Dysnos. Tatarska – to w przekładzie Totorių.
Bakszta, Łotoczek, Łukiska oraz Wingry – to prawdopodobnie nazwy litewskie, swojego czasu przystosowane do systemu języka polskiego, później dokonano ich powtórnej lituanizacji, a więc:
Bakszta – to Bokšto ( od lit. bokštas – wieża); Łotoczek – Latako (od lit. latakas – struga); Wingry – vingrių ( lit. vingrus – pokrętny). Specyfiką języka litewskiego jest występowanie w dopełniaczu nazw ulic utworzonych od nazwisk, nazw miejscowości (D. l.p.; np. Subačiaus, Ašmenos), wyrazów pospolitych (D. l.p. lub l.m. np. Ligoninės, Akmenų), nazw etnicznych (D. l.m. Totorių). Nazwy w formie przymiotnika występują w mianowniku l.p. (np. Plačioji).
Nazwy ulic z zakresu flory i fauny przetłumaczono następująco:
Sadowa – Sodų ( od lit. sodas – sad); Aleja Róż – Rožių Alėja ( od lit. rožė – róża; tłumaczenie objęło obydwa człony nazwy); Makową – Aguonų (od lit aguona – mak); Cedrowa – Kedrų (od lit. kedras – cedr); Brzózka – Beržyno (od lit. beržynas – brzezina, las brzozowy; tu niewielka modyfikacja - w okresie polskim mamy nazwę jednostkową, w kolejnych – nazwę zbioru); Końska – Arklių ( od lit. arklys – koń).
Zaułek Literacki - w tłumaczeniu Literatų skersgatvis pozbawiony został jednego z członów. Dziś to Literatų g-vė (od lit. gatvė - ulica). I odwrotnie: Passaż – to w okresie radzieckim, a później również litewskim – Pasažo skg. Podobnie się stało z zaułkiem Oranżeryjnym – dziś Šiltadaržio g-vė (od lit. šiltadaržis – pomieszczenie kryte, oranżeria) oraz z zaułkiem Krupniczym, który przetłumaczono jako Kruopų g-vė (od lit. kruopos – krupy).
Natomiast zaułek Biały przetłumaczono dokładnie jako Baltasis skersgatvis (od lit. baltas, baltasis – biały). Człon “zaułek” utrzymał się bez zmian przez wszystkie etapy uwzględniane w niniejszej pracy.
Wiele nazw poddano dokładnemu tłumaczeniu na język litewski: Mostową przetłumaczono jako Tilto (od lit. tiltas – most); Młynową jako Malūnų (od lit. malūnas – młyn); Podgórną jako Pakalnės (kalnas – góra, po kalnu – pod górą); Szpitalną jako Ligoninės (od lit. ligoninė- szpital); Kolejową jako Galežinkėlio (od lit. geležinkėlis – kolej); Uniwersytecką jako Universiteto ( od lit. universitetas – uniwersytet); Filarecką jako Filaretų (litewski odpowiednik); Kamienną jako Akmenų (od lit. akmuo – kamień); Żwirową Górę jako Žvirgždyno (od lit. žvirgždas – żwir; dwie nazwy łączy wyraźna zbieżność semantyczna, w litewskim odpowiedniku nie występuje jedynie człon „góra”. Nie został on zastąpiony żadnym członem równoważnym.); Szeroką jako Plačioji (od lit. platus – szeroki); Ciasną jako Ankštoji (od lit. ankštas – ciasny); Jatkową jako Mėsinų ( od lit. mėsinis – związany z mięsem, mięsny); Ludwisarską jako Liejyklos (od lit. liejykla – odlewnia); Dobroczynną jako Labdarių (od lit. labdarys – dobroczyńca); Kwaszelną jako Raugyklos (od lit. raugyti – kwasić); Tartaki jako Lentpjūvių (od lit. lentpjūvė – tartak).
Niektóre nazwy są tłumaczeniami nie do końca ścisłymi, jednak można je uznać za takie ze względu na związki pomiędzy formą polską, litewską a desygnatem.
Zmiany nazewnictwa w okresie radzieckim (1940-1990)
Zmiany nazw ulic pochodzących od nazw sakralnych
A. Wkroczenie do Wilna w 1944 Armii Radzieckiej rozpoczyna nowy etap w historii wileńskiego nazewnictwa miejskiego. Trwał on około 50 lat. Do niniejszego zestawienia opieram się na nazewnictwie w 1977 (w oparciu o pisownię nazw ulic w języku litewskim, gdyż już w tym okresie nazwy topograficzne zapisywano po litewsku).
W tym czasie usunięto bezwarunkowo wszystkie nazwy wiążące się z kultem religijnym (pochodzące od imion świętych, od nazwań zgromadzeń zakonnych i godności kościelnych). Zastąpiły je w większości nazwy pochodzące od nazwisk bohaterów czasów socjalistycznych, a także literatów, muzyków i naukowców, w przeważającej liczbie wypadków ludzi hołdujących ideom socjalizmu. Był to jeden ze sposobów, w jaki nowa władza propagowała własną ideologię. Oddziaływano poprzez nową nomenklaturę na podświadomość ludzi zmuszonych do stykania się z nią codziennie przy poruszaniu się po mieście.
W wyniku zaistnienia nowej sytuacji politycznej nazwy wiążące się ze sferą religii zmieniono na nazwy pochodzące od nazwisk w następujący sposób: Ostrobramska stała się M. Gorkio (M. Gorkiego); Św. Michała – J. Biliūno (J .Biliunasa); Św. Kazimierza – J.Vito (J.Wita); Bazyliańska – V. Jacenevičiaus ( W. Jacenewicziusa); Wszystkich Świętych – Lazdynų Pelėdos (Sowy z Leszczyn – pseudonim literacki jednej z pisarek litewskich); Dominikańska – J. Garialio (J. Garialisa); Zaułek Dominikański – M. Antokolskio (M. Antokolskiego); Św. Jańska– B. Sruogos (B. Sruogi); Marji–Magdaleny – J. Janonio (J. Janonisa); Bonifraterska – L. Stuokos – Gucevičiaus (L. Stuoki–Gucewicza); Benedyktyńska – S. Žuko (S. Żukasa); Św. Jerski – K. Sirvydo (K. Sirvydasa); Św.Ignacego – K. Gėdrio (K. Giedrisa); Św.Filipa – K. Didžiulio (K. Didżiulisa); Archanielska – Vytenio (Wytenisa); Popowszczyzna (nazwa semantycznie wskazująca na cos będącego własnością popa <potoczne określenie duchownego cerkwi prawosławnej>) – M. Margytės; Św. Stefana – K Būgos (K. Bugi).
B. Część nazewnictwa związanego z kultem religijnym została zamieniona nazwami powstałymi od nazw miast litewskich. Na przykład:
Cerkiewną zamieniono na Birštono (Birsztańską – od ekwiwalentnej nazwy polskiej - Birsztany); Bosaczkową na Biržų (Biržańską – od ekwiwalentnej nazwy polskiej – Birże); Franciszkańską na Kėdainių (Kiejdańską - od Kiejdany, ulica Kiejdańska z okresu polskiego się utrzymała, leżącą obok Franciszkańską uczyniono jej częścią składową); Św. Mikołaja na Krėtingos (Kretyngi - od nazwy miasteczka Kretynga na Pomorzu), również Piekiełko (jeśli tę nazwę uznać za religijną, a wydaje mi się to uzasadnione) zmieniono na Dainavos (Dainavy – od nazwy miasteczka Dainava w Litwie południowej).
C. Nazwy zmieniano też często w sposób dość przypadkowy: Św. Anny na „Tiesos” („Prawdy”, lit. tiesa – prawda; chodzi o kino „Prawda”); Św. Jacka na Jovaro, (Jaworową, lit. jovaras – jawor); Nikodemską na Lapų (Liściastą, lit. lapas - liść); Augustiańską na Siaurioji (Wąską, lit. siaurus - wąski); zaułek Bernardyński na Pilies skersgatvis (zaułek Zamkowy, lit. pilis – zamek; lit. skersgatvis - zaułek); Miłosierną na Bokšto skersgatvis (zaułek Bakszta); Metropolitalną na Rusų (Rosyjską), Kościelną na Šviesos (Światła, lit. šviesa – światło), Pańską na Kražių (od nazwy miejscowej Kražiai).
Nazwy z członem „zaułek”
W okresie Litwy Radzieckiej jednym z funkcjonujących mechanizmów nazewniczych było nadawanie niewielkiej uliczce nazwy ulicy, w pobliżu której ona się znajduje. Dodawano przy tym stały człon „zaułek”. W ten sposób powstawała nowa nazwa ulicy. Przykłady tego można zaobserwować przede wszystkim na obszarze Starego Miasta.
W taki też sposób nieopodal ulicy Bokšto (Bakszta) powstał Bokšto skersgatvis (zaułek Bakszta), w miejscu dawnej Miłosiernej. Przy Stiklių (Szklana) w miejscu Żydowskiej z okresu Wilna polskiego powstał Stiklių skersgatvis (zaułek Szklany).
Taki mechanizm jest też charakterystyczny dla Nowego Miasta. Ulica o nazwie polskiej Montwilłowski przejazd stała się w tym okresie Kražių skgersgatvis (zaułek Kražiai), od leżącej nieopodal ulicy Kražių. Ulica Więzienna ze względu na swoje położenie przy Łukiskiej stała się Lukiškių skersgatvis (z. Łukiski). Leżący przy Więziennej w polskim okresie zaułek Więzienny (jak widać analogiczny mechanizm jest o tyle uniwersalny, że cechuje różne okresy historyczne) stał się Lentpjūvių skersgatvis (z. Tartaki), z powodu swego położenia również blisko ulicy Lentpjūvių (Tartaki).
Pod wpływem fali zmian, która objęła nazewnictwo miejskie w tym okresie zaułek Szwarcowy zaczął się nazywać Senasis skg. (zaułkiem Starym); zaułek Bernardyński (zaś o czym była już mowa wyżej) - Pilies skg. (zaułkiem Zamkowym). Zmiany, jak widać, czasem nie obejmowały dwuczłonowej struktury nazwy. W tych dwu wypadkach człon „zaułek” był tą częścią nazwy, która się zachowała. Często jednak się zdarzało, że „zaułek” ulegał wymianie na człon „ulica”. Na przykład: zaułek Dominikański stał się A. Antokolskio g-vė (ul. A. Antokolskiego); z. św. Jerski – K. Sirvydo g-vė (ul. K. Szyrwida); z. Oranżeryjny – Šiltadaržio g-vė (ul. Oranżeryjną); z. Słuszczyński – Krantinės g-vė (ul. Nadbrzeżna, od lit. krantinė – nadbrzeże); z.Rajski– K. Vanagėlio g-vė (ul. K. Vanagelisa); z. Rybny – Aukštaičių g-vė (ul. Auksztocian (mieszkańców Auksztoty; od. lit. Aukštaitija – Auksztota); z. Głuchy – A.Strazdelio g-vė (ul. A.Strazdelisa), z. Popławski – Krivūlės g-vė (od lit. krivūlė – wici, zakrzywiona laska), z. Zakretowy – K. Donelaičio g-vė (K. Donelaitisa), z. Meczetowy – Slyvų g-vė (Śliwowa; od lit. slyva – śliwka). Tego rodzaju nazwa w centrum miasta (neutralna i nawet banalna) obok nazwisk działaczy komunistycznych, nazw propagandowych, czy choćby historycznych może trochę dziwić; wydaje mi się, ze to kolejny przypadek braku wyczucia językowego przy zmianach nazewnictwa.
Zmiany nazw wiążących się z historią miasta i państwa
W tym okresie nie utrzymały się też nazwy liczące nawet 700 lat, takie jak Wielka i Zamkowa, zmienione na M .Gorkio ( M. Gorkiego, częstokroć z dwu lub trzech odrębnych ulic powstawała ulica o jednej nazwie) oraz Niemiecka, zmieniona na Muziejaus (Muzealną; od lit. muziejus - muzeum). Znikły również te, które były pewnego rodzaju świadectwem istnienia silnych związków polsko–litewskich. Kólewska stała się Pionierių (Pionierów); Wolana (sekretarza Zygmunta Starego, Zygmunta Augusta, a później również Stefana Batorego) zmieniono na Švietimo (Oświaty; od lit. švietimas - oświata); Arsenalską na T. Vrublevskio (T. Wróblewskiego); Zygmuntowską oraz 1-ej Baterii Konnej na K. Poželos (K. Pożeły); Bogusławską na Pirties (Łaźniową; od. lit. pirtis - łaźnia); Dąbrowskiego na Komunarų (Komunardów); Jagiellońską na Kapsuko (Kapsukasa); Żeligowskiego na Klaipėdos (Klajpedzką); Straszuna (wileńskiego bibliofila oraz uczonego pochodzenia żydowskiego) na Žemaitijos (Żmudzką); Styczniową (chodzi o powstanie styczniowe) na J. Gagarino (J. Gagarina).
Często zachowywano tę samą kategorię znaczeniową , np. jedno nazwisko zamieniano na inne, bardziej odpowiadające nowym realiom politycznym. Przykładów takich jest sporo: A. Mickiewicza – Lenino prospektas (prospekt Lenina); J. Piłsudskiego – Algirdo (Olgierda); J. Słowackiego – Mindaugo (Mendoga); Rydza Śmigłego – Montvilos (Montviła); Szeptyckiego – T. Ševčenkos (T. Szewczenki); A. Wiwulskiego – J. Pševalskio (J. Przewalskiego); J. Klaczki – M. Antokolskio (M. Antokolskiego); Skopówka (forma spolszczona od nazwiska Skapas) – A. Tallat-Kialpšos (A. Tałłat-Kiałpszy); Śniadeckich – K. Sirvydo (K. Szyrwida); Montwiłłowska (od nazwiska Montwiłł) – V. Kudirkos (W. Kudirki); J. Jasińskiego na P. Cvirkos (P. Cwirki).
Z zachowaniem kategorii semantycznej mamy też do czynienia w przypadku zmiany 3 Maja na Liepos 21-osios (21 lipca, od lit. liepa – lipiec, jest to data wiążąca się z "przystąpieniem" Litwy do Zwiazku Radzieckiego w 1940 roku.).
Zmiany nazw ulic pochodzących od nazw miast.
W okresie przynależności Wilna do Rzeczpospolitej Polskiej kilka ulic nosiło nazwy utworzone od nazw większych miast polskich. Po zmianie sytuacji politycznej kraju nazwy te zmieniono.
Gdańska zaczęła się nazywać J. Karoso (J. Karosasa); Lubelska – V. Kudirkos (W. Kudirki); Poznańska – Palangos (od. nazwy lit. miasta Palanga, którego polski odpowiednik nazwy brzmi Połąga).
Nazwę Saska Kępa można uznać za nazwę geograficzną pamiątkową (jeśli ją odnieść do dzielnicy w Warszawie, a niewykluczone, że taka jest jej geneza, nie jest to jedyny przypadek przenoszenia nazw z Polski przez spolszczone rody szlacheckie). W okresie radzieckim została ona przemianowana na Zarasų (Jezioroska – od nazwy miejscowości litewskiej Zarasai, polski odpowiednik - Jeziorosy).
W tym okresie zmieniono też inne ulice o nazwach pochodzących od nazw miejscowości, a mianowicie Kijowską na Kauno (Kowieńską, polski odpowiednik nazwy -Kowno); Mohylewską na Mielagėnų (od nazwy miejscowej Mielagėnai) oraz Dyneburską na J. Uborevičiaus (J. Uborewicziusa). Jedynie Suwalska (Suvalkų) przetrwała przez wszystkie opisywane w niniejszej pracy okresy. Być może jest to uwarunkowane tym, że Suwałki są miastem przygranicznym, zamieszkiwanym przez stosunkowo liczną mniejszość litewską.
Inne zmiany nazewnictwa
Nowe nazwy otrzymało też wiele innych ulic. Nie da się tutaj stwierdzić jakichś prawidłowości kierujących nadawaniem nazw, por. Gaona na (Szklaną, od lit. stiklas - szkło); Śniadeckich na K. Sirvydo (K. Szyrwida, podobnie jak zaułek św. Jerski); Parkową na Gervėčių (Żurawią, od lit. gervė – żuraw); Ponomarską na Varpų (Dzwonową, od lit. varpas – dzwon); Przeskok na Rašytojų (Pisarzy, od lit. rašytojas – pisarz); Bandurskiego stała się częścią Universiteto (Uniwersyteckiej); Radosną na Statybininkų (Budowniczych; od lit. statybininkas – budowniczy); Gościnną na Stoties (Dworcową; od lit. stotis – dworzec); Cechową na Amatų (Rzemiosł; od lit. amatas – rzemiosło). Nowa nazwa jest semantycznie bliska poprzedniej, a zmiana może po części wynikać ze specyfiki języka litewskiego.
W okresie Litwy radzieckiej upamiętniono też kolejne miasto litewskie – Marijampolė (Mariampol), nadając jego nazwę ul. Pożarowej, która odtąd stała się Marijampolės (Mariampolska). Żmudzką zmieniono na Šiaulių (Szawelską, od ekwiwalentnej nazwy w języku polskim Szawle). Szawle są największym miastem na Żmudzi, można więc mówić o pewnej zależności logicznej. Wyżej jednak wspominałam o zmianie Straszuna na Žemajtijos (Żmudzką); zmiany te więc wydają się jednak pozbawione logiki i można je chyba uznać za przypadkowe oraz nieprzemyślane; nie można też chyba w tym wypadku mówić o zastosowaniu jakiegokolwiek mechanizmu nazewniczego.
Z całą pewnością można stwierdzić, że niezwykle produktywnym typem nazw były (i są nadal) nazwy pamiątkowe, zwłaszcza nazwy ulic utworzone od nazwisk. W okresie Litwy Radzieckiej stanowią one prawie 40% nazewnictwa miejskiego rozpatrywanego obszaru Wilna. W tym okresie nadano ich niezwykle dużo.
Hetmańską zmieniono na P. Čajkovskio (P.Czajkowskiego); Małą Pohulankę na K. Kalinausko (K. Kalinowskiego); Wielką Pohulankę na J. Basanavičiaus (J .Basanawicziusa); Piwną na M. Daukšos (M. Daukszy); Styczniową na J. Gagarino (J. Gagarina); Bobrujską na P. Višinskio (P. Wyszyńskiego); Naszą na J. Vareikio (J. Vareikisa); Węglową na V. Knyvos (W. Knyvy); Gazową na A. Vienuolio (A. Vienuolisa).
W ten sam sposób uległy zmianom nazwy wiążące się z obiektami, znajdującymi się przy tych ulicach bądź właściwościami terenu czy abstrakcyjnymi cechami: Stromą przemianowano na A. Rotundo (A. Rotundo); Teatralną na V. Kačalovo (W. Kaczałowa); Gimnazjalną na A. Domaševičiaus (A. Domaszewicziusa); Bankową na J. Jablonskio (J. Jablonskisa); Portową na P. Cvirkos (P. Cwirki); Objazdową na S. Daukanto (S. Daukantasa); Zakretową na M. K. Čiurlionio (M. K. Cziurlionisa); Dobrą na P. Skorinos (F. Skoryny); Ofiarną na S. Šimkaus (S. Szimkusa); Zacisze – Rozbrat na Žemaitės (Żemaite – pseudonim literacki pisarki litewskiej); Rzeczną na K. Preikšo (K. Preikszasa); Piaskową na M. Valančiaus (M. Valancziusa - bp Maciej Wołonczewski...);
Wprowadzono nazwy charakterystyczne dla idei marksistowsko–leninowskich: Komunarų (Komunardów), zamiast Dąbrowskiego; Pionierių (Pionierów), zamiast Królewskiej; Lenino prospektas (prospekt Lenina), zamiast Mickiewicza; Komjaunimo (Komsomolców (młodzieży komunistycznej), zamiast Zawalnej; Raudonosios Armijos (Armii Czerwonej) zamiast Legionowej; Partizanų (Partyzantów), zamiast Nowogródzkiej.
W latach Litwy Radzieckiej przejawiła się tendencja do uhonorowania pogańskich władców Litwy poprzez umieszczenie ich imion w spisie nazewnictwa miejskiego Wilna. Powstały w ten sposób ulice Vytenio (Wytenisa), Mindaugo (Mendoga), Algirdo (Olgierda). Poza granicami rozpatrywanego w pracy terytorium powstały też Kęstučio (Kiejstuta) oraz Vytauto (Witolda). Nazwę Jogailos (Jagiełły) nadano dopiero w okresie Litwy Niepodległej, podobnie Švitrigailos (Świdrygiełły).
Około 32% nazw ulic istniało tylko w tym okresie. Zostały one nadane przez władzę radziecką, a po latach, wraz z kolejną zmianą sytuacji społeczno– politycznej i odrodzeniem się Litwy Niepodległej, zastąpione zostały przez inne, odpowiadające nowej władzy, nazwy.
Nazewnictwo nowo powstałych w tym okresie ulic
W czasach socjalistycznych prężnie rozwija się budowa miasta. Powstają nowe dzielnice, ale również na obszarze starych powstają nowe ulice i zaułki. Często dzieje się tak wskutek rozbudowy, przebudowy czy nowego rozplanowania jakiegoś fragmentu miasta.
W tym okresie w granicach opisywanego obszaru powstała nowa ulica, której nadano nazwisko M .Gogolio (M .Gogola). Po 1940 roku powstały też w na Starym Mieście ulice noszące nazwy: Kranto (Brzegowa, od lit. krantas – brzeg); Kreivasis skg (z. Krzywy, od lit. kreivas, kreivasis – krzywy).
Na terenie Nowego Miasta nowa ulica - to Burbiškių (Burbiszki lub Burbiska – od niewielkiej dzielnicy Wilna o tej nazwie, leżącej na pograniczu Nowego Miasta).
