Raport alternatywny o Ochronie Mniejszości Narodowych na Litwie

Alternatywny Raport Europejskiej Fundacji Praw Człowieka (dalej – EFHR) ma na celu naświetlenie problemu ochrony mniejszości narodowych na Litwie od momentu ratyfikacji przez państwo Konwencji Ramowej o Ochronie Mniejszości Narodowej (KROMN) dnia 17 lutego 2000 r. (traktat wszedł w życie z dniem 1 lipca 2000 r.). Raport przedstawia dane i dokumenty, które mogą być istotne dla właściwej oceny stopnia, w jakim Litwa wywiązała się z zobowiązań konwencyjnych. Należy podkreślić, że wszelkie słowa krytyki i pochwały zawarte w raporcie mają na celu sprawienie, by Litwa stała się silniejszą, bardziej tolerancyjną demokracją, w pełni przestrzegającą zobowiązań w kwestii ochrony jednej z najbardziej narażonych na dyskryminację grup społecznych - mniejszości narodowych.

W porównaniu do innych krajów bałtyckich, Litwa jest najbardziej jednorodnym etnicznie państwem. Od czasów odzyskania niepodległości można zauważyć wzrost procentowy mieszkańców pochodzenia litewskiego. Tymczasem działania mające na celu ochronę mniejszości narodowych nie zostały w pełni rozwinięte, zarówno w kategoriach prawnych, jak i w praktyce.

Jednym z głównych wniosków tego Raportu jest to, że niestety, ogólna sytuacja mniejszości od chwili uzyskania przez Litwę niepodległości w 1990 r., od momentu ratyfikacji KROMN w dniu 17 lutego 2000 r., jak też od chwili przystąpienia do Unii Europejskiej w 2004 r. nie uległa znacznej poprawie. Jest to niepokojące w tym względzie, że Litwa ma za sobą ponad 12 lat ciągłej kontroli i zaleceń ze strony Komitetu Doradczego KROMN.

Niniejszy Raport alternatywny wskazuje na to, że w ostatnich latach pojawiła się tendencja do jeszcze bardziej zauważalnego ignorowania przepisów KROMN oraz zaleceń Komitetu Doradczego; tendencję tę często uzasadnia się argumentem, że przepisy KROMN mają charakter programowy i nie stanowią „faktycznego zobowiązania”. Sytuacja ta doprowadziła, jeśli nie do poczucia bezkarności wśród urzędników, to przynajmniej do przekonania o braku konieczności wypełniania zobowiązań, podjętych przez Rząd Litwy w momencie ratyfikowania Konwencji.

W rezultacie mamy do czynienia nie tylko z jawnym naruszeniem postanowień KROMN, ale również z brakiem świadomości wśród odpowiednich urzędów i instytucji – lub nawet otwartym negowaniem – konieczności stosowania się do norm określonych w Konwencji. Najbardziej oczywistym przykładem takiej sytuacji jest utrata mocy Ustawy o mniejszościach narodowych z 2010 r. i brak porozumienia, co do kształtu nowej ustawy (jak miało to miejsce 18 listopada 2013 r.). Kolejnym przykładem jest zmniejszenie liczby przedmiotów nauczanych w językach mniejszości, zastąpionych obowiązkowymi przedmiotami wykładanymi w języku litewskim, stały sprzeciw wobec możliwości używania nazwisk nielitewskich w sytuacjach urzędowych, toczące się procesy sądowe w sprawie dwujęzycznych tablic topograficznych umieszczanych w rejonach zwarcie zamieszkałych przez przedstawicieli mniejszości narodowych, itd.


Główne wnioski Raportu:

Litwa potrzebuje pomocy: nie jest w stanie, bez wzmocnienia istniejącego prawodawstwa oraz usprawnienia mechanizmów z zakresu praw człowieka i ochrony mniejszości, sprostać wynikającym z Konwencji Ramowej o Ochronie Mniejszości Narodowych zobowiązaniom.

Szkodę państwu przynosi ignorowanie zwiększającej się liczby objawów ewidentnego lekceważenia praw mniejszości narodowych i zobowiązań Litwy w mierze przepisów Konwencji Ramowej.

Niniejszy Raport wskazuje na to, że ogólne tendencje, jakie można zaobserwować od czasu ratyfikacji Konwencji Ramowej, nie są zbyt optymistyczne. Zawarte w Raporcie informacje wyraźnie pokazują niepokojącą prawidłowość: w ostatnich latach Litwa coraz bardziej priorytetowo traktuje kulturę i język litewskiej większości, które dominują i wypierają wszelkie przejawy kultury i języka mniejszości w publicznej i – choć w mniejszym stopniu – prywatnej sferze.

Sam fakt istnienia oficjalnego języka państwowego nie stanowi problemu; Litwa posiada wszelkie prawa do posiadania i promowania tego istotnego symbolu swojej tożsamości narodowej. Jednakże, jak wynika z Konwencji Ramowej, ochrona języka państwowego nie może stanowić usprawiedliwienia dla dyskryminacji i wykluczenia mniejszości: mniejszości narodowe posiadają swoje prawa, które – zgodnie z prawnie wiążącymi postanowieniami traktatu – powinny być chronione.

Od czasu ratyfikacji Konwencji Ramowej litewskie władze polityczne i sądowe przyjmowały kolejne przepisy i decyzje, czyniące język litewski nie tylko językiem podstawowym; uczyniono go językiem wyłącznym, coraz bardziej ograniczając możliwości używania języków mniejszości, nawet w sferach kluczowych dla zachowania tożsamości, np. w zapisie imion w języku ojczystym. W innych krajach demokratycznych taka sytuacja postrzegana jest jako skrajność.

Należy też zauważyć, że wszelkie pozytywne inicjatywy dotyczące tej kwestii – włączając te, które nastąpiły w wyniku konsultowania rządowego projektu ustawy o mniejszościach narodowych – spotykają się ze zdecydowanym sprzeciwem, nawet ze strony Premiera. Politycy i urzędnicy nierzadko traktują prawa mniejszości narodowych jako sprzeczne z „wartościami narodowymi” Litwy: językiem, integralnością i jednością. W ten sposób istotne filary społeczeństwa litewskiego zdają się być obojętne lub nieświadome konieczności ochrony mniejszości.

W swoim programie z 13 grudnia 2012 r. Rząd Litewski zobowiązał się do rozwiązania problemów mniejszości narodowych, takich jak kwestia pisowni imion i nazwisk w językach narodowych w oficjalnych dokumentach urzędowych, a także stosowania dwujęzycznych znaków typograficznych, zgodnie z postanowieniami Konwencji Ramowej. Do tej pory nie podjęto jednak żadnych istotnych działań w tym zakresie.

Trudno uznać za zdrową sytuację, w której mniejszości narodowe nie mają poczucia tego, że władze państwowe je szanują i z nimi współpracują – a tak właśnie w ostatnich latach przedstawia się sytuacja na Litwie.

Z pełną wersją Raportu w języku angielskim można zapoznać się na stronie Fundacji: http://en.efhr.eu/2013/11/28/alternative-ngo-report-on-lithuanias-implementation-of-the-framework-convention-for-the-protection-of-national-minorities/

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Redakcja Wilnoteki nie ponosi odpowiedzialności za treści w artykułach nadesłanych.