Wileńska elektrownia obchodzi 115-lecie


Elektra na budynku dawnej elektrowni, fot. vilnius.lt/ Saulius Žiūra
115 lat temu, 14 lutego 1903 roku na prawym brzegu Wilii, na Pióromoncie uruchomiona została wileńska elektrownia – jedna z pierwszych i nielicznych elektrowni publicznych na północno-wschodnich terenach dawnej Rzeczypospolitej i zarazem jedna z najstarszych elektrowni w Europie Wschodniej. 15 lat temu w budynku dawnej elektrowni otwarte zostało Muzeum Energetyki i Techniki. 14 lutego 2018 roku muzeum zaprasza na Dzień Otwartych Drzwi, czyli darmowe zwiedzanie ekspozycji oraz różne atrakcje.
„Elektrownia miejska została zbudowana z funduszy wilnian. Na przełomie XIX i XX wieku przez kilka dziesięcioleci miasto korzystało z oświetlenia gazowego. Magistrat postanowił to zmienić i zainstalować najnowocześniejsze wówczas oświetlenie – elektryczne. Tę udaną inicjatywę symbolizuje rzeźba przestawiająca Elektrę, ustawiona na uruchomionej 14 lutego 1903 roku elektrowni. Niosący ogień latarnik – symbol minionej epoki – oślepiony nowym światłem upada na kolana przed Elektrą. Wraz z pojawieniem się Elektry rozpoczął się wiek rozwoju. Dokładnie 100 lat później w podobnym celu – prowadzenia i niesienia światła wiedzy – w elektrowni miejskiej otwarte zostało Muzeum Energetyki i Techniki” – o początkach elektryfikacji Wilna mówi kustosz muzeum dr Karolis Kučiauskas.

Początkowo Duma Miejska planowała rozmieszczenie elektrowni wileńskiej w pobliżu Ogrodu Bernardyńskiego. Jednak po jakimś czasie postanowiono wybudować elektrownię na prawym brzegu Wilii, na ulicy Petrozavodskaja (dziś ul. Rinktinės), w pobliżu cmentarza żydowskiego na Śnipiszkach. Koszt budowy elektrowni wyniósł 680 tys. rubli.

Pierwszym dyrektorem elektrowni był polski inżynier urodzony w Wilnie Wiktor Niewodniczański. W 1902 roku, jeszcze w trakcie studiów inżynierskich na Wydziale Mechanicznym Warszawskiego Instytutu Politechnicznego, Wiktor Niewodniczański został powołany na stanowisko dyrektora elektrowni w Wilnie. Podczas 13-letniej pracy dyrektora przyczynił się do jej dynamicznego rozwoju. Podczas działań wojennych w 1915 r. skutecznie przeciwstawił się próbom jej wysadzenia przez wycofujące się wojska carskie, a także sprzeciwił się wywozowi urządzeń w głąb Rosji. W tamtym okresie elektrownia służyła przede wszystkim do wytwarzania prądu wykorzystywanego do oświetlania wileńskich ulic.

Do 1951 r. elektrownia wileńska jako jedyna produkowała prąd na potrzeby miasta i mieszkańców. Od 1963 r., gdy wybudowano elektrownię w Elektrėnai, wytwarzała już tylko gorącą wodę i parę wodną. Zamknięta została dopiero w 1998 r. W 2003 r., w 100. rocznicę uruchomienia elektrowni, otwarto Muzeum Techniki i Energetyki.

Budynek elektrowni zdobi rzeźba Elektry – młodej kobiety trzymającej w ręku latarnię. Autorem rzeźby był rzeźbiarz, profesor Uniwersytetu Stefana Batorego Bolesław Bałzukiewicz. W końcu lat 50. XX w. oryginał został usunięty i do 1970 r. poniewierał się na dziedzińcu elektrowni, po czym figurę oddano na złom. W 1994 r. rzeźbiarz Petras Mazūras według starych fotografii stworzył nową rzeźbę.

Wkrótce w Muzeum Energetyki i Techniki rozpocznie się przebudowa ekspozycji. Dzień Otwartych Drzwi jest więc okazją do odwiedzenia tego ważnego dla historii miasta miejsca. Wieczorem, o godz. 20.00 odbędzie się koncert zespołu Kūjeliai. Szczegóły można znaleźć na stronie internetowej muzeum www.etm.lt.

Na podstawie: etm.lt, vilnius.lt