Cmentarz żydowski na Zarzeczu pod ochroną państwa
Wilnoteka.lt, 8 sierpnia 2016, 10:41
Cmentarz żydowski na Zarzeczu, fot. vilnius.lt/Saulius Žiūra
Stary żydowski cmentarz na Zarzeczu został objęty ochroną państwa. Minister kultury Šarūnas Birutis podpisał rozporządzenie o przyznaniu kirkutowi rangi zabytku dziedzictwa kultury. Wnioskował o to Departament Dziedzictwa Kultury. Objęcie jakiegoś obiektu ochroną państwa - to w praktyce bardziej rygorystyczne zasady nadzoru, troski i finansowania.
"Są tam zachowane niektóre nagrobki, więc ochrona ze strony państwa musi być. Cmentarz już jest w rejestrze jako obiekt dziedzictwa kultury. Zasady rejestru zaś są takie, że w zależności od znaczenia obiektu, albo państwo, albo samorząd musi objąć go ochroną" - powiedział Algimantas Degutis, zastępca dyrektora Departamentu Dziedzictwa Kultury. W 2014 roku działka o powierzchni 7,7 ha przy ul. Olandų w Wilnie została zarejestrowana jako "Cmentarz Żydowski na Zarzeczu".
Oprócz kirkutu na Zarzeczu, status obiektów chronionych przez państwo został nadany między innymi zespołowi budynków klasztornych oo. dominikanów na Łukiszkach w Wilnie, kościołowi pw. Matki Boskiej Anielskiej w Kołtynianach (rej. święciański), drewnianej willi na Zwierzyńcu w Wilnie przy ul. Pušų 33.
Cmentarz żydowski na Zarzeczu założono w 1831 r. po zamknięciu przez władze carskie starego cmentarza żydowskiego na Pióromoncie. Cmentarz utworzono na wzgórzach pomiędzy dzielnicami Zarzecze, Antokol i Równe Pole. Z ulicy Krzywe Koło (obecnie - ul. Olandų) na nekropolię wiodła ul. Kirkutowa (obecnie - ul. Krivių). Cmentarz w kierunku wschodnim sięgał po ulicę Złoty Róg (obecnie - odcinek ul. Krivių). Pierwotnie posiadał obrys zbliżony do prostokąta, później rozrastał się bez określonego planu. Przez środek nekropolii wiodła szeroka aleja, wzniesiono tutaj także dom przedpogrzebowy. W okresie międzywojennym cmentarz był niezalesiony.
Od początku lat 30. XIX w. do 1948 r. na kirkucie na Zarzeczu pochowano ponad 70 tys. osób. W latach 1905-1906 pogrzebano tu żydowskich robotników, którzy zginęli w czasie antycarskich demonstracji, a także założycieli Bundu. W 1958 r. władze sowieckie poleciły usunięcie z cmentarza macew, wykorzystanych potem do różnych prac budowlanych na terenie miasta, w tym do budowy przyczółków mostowych na Wilii i stopni schodów, wiodących na Górę Bouffałową. Część grobów, w tym grobowiec Eliasza Zalmana, "Gaona z Wilna", talmudysty i uczonego, został przeniesiony na cmentarz żydowski Sołtaniszki. W 1973 r. na Zarzeczu wybudowano salę pogrzebową i założono parking.
Około 2000 r. kilka zachowanych macew wbudowano w pomnik-lapidarium.
Na podstawie: BNS, sztetl.org.pl
