Śmiechu warte. Język kabaretonu wileńskiego AD 2016

Świetnie bawiliśmy się, słysząc gry słów, wykorzystujące wieloznaczność zwrotów:
„– Sprawia wrażenie, że umie. – Umie sprawiać wrażenie!”, „– Jak ona może zdać na prawo, jeżeli nie wie, gdzie na lewo”, „– Mam to na końcu języka! – To był kwas siarkowy”, celne trawestacje frazeologizmów: „Przyszła koza do woza, a siana już nie ma”, zabawę piosenkami „Babciu, ja zdam maturę” itd. Należy docenić własną twórczość językową młodzieży. Świetne porównanie „roztańczyła się jak Perła w Kadagysie” natychmiast spodobało się publiczności i komisji, na pewno przez pewien czas utrzyma się w regionalnym języku. Wszystko, co oryginalne, zwięzłe i trafne – najbardziej wzruszało w tekstach prezentowanych skeczów.

Niektórzy maturzyści mają wspaniałą wymowę sceniczną i dobrą dykcję. Młodzieży nie sprawia problemu wymówienie miękkich spółgłosek ś, ź, ć. Zastanówmy się jednak, czy bawi nas taka wymowa wyrazów jak: „lechkie pytanie” i „pedali”? Razi wręcz rosyjska wymowa nazw własnych „Betchowen” i „Ensztein”. Poza tym nowe wyrazy, które pochodzą z języków obcych, nadal docierają przez język rosyjski, np. „łajki”, (powinny kojarzyć się z rasą psa). Pamiętajmy, że na Facebooku jednak dajemy „lajki” (nie: „łajki”), czyli „lajkujemy” (nie: „łajkamy”).

Czy skecze współczesnej młodzieży można zrozumieć bez znajomości czterech czy pięciu języków? W jednym z wystąpień użyto aż pięciu języków, przy białoruskiej piosence wszyscy bawili się wyśmienicie, a angielski pojawiał się tylko szczątkowo. To świadczy o pewnym zadomowieniu młodych w językach lokalnych, ale nagromadzenie cytatów z rosyjskiego, litewskiego i białoruskiego trochę raziło. Niektóre żarty słowne wymagały znajomości gwary, np. „czerć, czort!” (‘do diabła, zacznij kreślić’), co bardzo się podobało publiczności - skecz natychmiast wywołał salwę śmiechu.

Czym jedni się bawią, to inni stosują na co dzień. Co znaczy „mimo”? Pudło! Nie chodzi o spójnik. Tego nie zrozumie osoba z Polski. Podobnie, co znaczy wyrażenie „ja do ubikacji”? Albo kiedy używamy słowa „finisz”? Tylko w gwarze na Wileńszczyźnie „Audi” może mieć rodzaj żeński i rymować się w piosence: „Audzi moja, serca moja”. Wykorzystywanie gwary w kabaretach jest częste, a twórcze podejście do języka codziennego - zabawne. Jednak niektóre kawały były przeplatane rusycyzmami, których należałoby unikać: nabieraj telefon (‘wykręć numer’), schodzę tam (‘pójdę tam’), wo! (‘spójrz!’), jesteśmy tylko jedni (‘jesteśmy sami’). Czy przysłowie w formie rosyjskiej „Dużo będziesz wiedzieć, szybko postarzejesz” już nie razi nikogo?

Poza tym jestem przekonana, że formy adresatywne w języku polskim na Litwie żyją własnym życiem. Nie usłyszymy tu slangu młodzieży z Polski „panie psorze”, bo nie ma zwyczaju na Litwie tytułowania grzecznościowego nauczycieli „pani profesor/pan profesor”. Nagminne zwracanie się do nauczycieli w liczbie mnogiej zostało wyśmiane w jednym ze skeczów: „Uczeń: A ja Was w Akropolu widziałem. Nauczycielka: A w ilu osobach mnie widzisz? Uczeń: W jednej. Nauczycielka: To dlaczego mówisz do mnie w liczbie mnogiej?” Dobrze, że zauważamy i śmiejemy się z błędów! Jednak młodzi mówią na scenie, że nie zmienią swoich przyzwyczajeń językowych tuż po uwadze wychowawcy, skoro przez dwunaście lat używali określonych sformułowań. Uczniowie wiedzą, że trzeba zwracać się do nauczyciela „Pan/Pani” (nie: wy), ale całość zdania zwykle trafia jednak do struktury rosyjsko-litewskiej: „Uczeń: Pani, podejdźcie troszkę, wytłumaczcie, jak tu trzeba; U Was siedziałem. A Wy tam herbatki nie piliście?” Szkoda, że tak akurat mówiono w niektórych skeczach bez przymrużenia oka...

Występ na scenie przed publicznością jest świetnym sprawdzianem przed maturą. Gratuluję organizatorom i młodzieży pomysłowej zabawy językiem. Kabaret jest bardzo czuły na sprawne operowanie odcieniami znaczeniowymi wyrazów i na oryginalne skojarzenia. Prezentowanie własnej twórczości przed szerszą publicznością podnosi poziom sprawności językowych, zwiększa czujność w zakresie posługiwania się językiem, mobilizuje do starań i pomaga w wykształceniu poprawnej wymowy.

Dr Kinga Geben
Centrum Polonistyczne Uniwersytetu Wileńskiego

Od redakcji: Serdecznie dziękujemy Centrum Polonistycznemu Uniwersytetu Wileńskiego, a zwłaszcza dr Kindze Geben za współpracę,  podtrzymanie pomysłu opracowania języka uczestników Kabaretonu StuDnia 2016. Dziękujemy za udział w gali, szybką reakcję, ciekawy tekst obrazujący język współczesnej młodzieży - naszej kochanej wileńskiej młodzieży!