Tadeusz Tomaszewski: „Wracając do Wilna” to mozaika wileńskich losów

Tadeusz Tomaszewski od ponad 10 lat jest redaktorem audycji polskich w Radiu Litewskim. Pracując w radiu, poszukiwał tematu, który byłby radiowy, a jednocześnie miałby wartość nieprzemijającą. Tak powstał cykl audycji wspomnieniowych, w których osoby związane rodzinnie lub zawodowo z Wilnem przywołują w pamięci spędzone w mieście dzieciństwo i młodość. Są to w większości osoby należące do jednego pokolenia, urodzone w latach 20. i 30. XX wieku, których pierwszy okres życia przypadł na okres 20-lecia międzywojennego i lata wojny. Potem zaś musiały one pożegnać ukochane miasto – w niektórych przypadkach na zawsze. Jednak, jak zaznacza autor książki, nie ma w tych opowieściach żalu, rozczulania się nad utratą.

Lista rozmówców Tadeusza Tomaszewskiego jest imponująca, swoimi wileńskimi wspomnieniami zgodzili się z nim podzielić m.in. dziennikarka, publicystka, wieloletnia redaktor „Tygodnika Powszechnego” Józefa Hennelowa, profesor filozofii Barbara Skarga, socjolog, profesor nauk humanistycznych Hanna Świda-Ziemba, aktorzy Danuta Szaflarska i Emil Karewicz, kompozytor Romuald Twardowski czy ojciec polskiego bigbitu i rocka Franciszek Walicki. Do książki trafiło 21 spośród około 50 przeprowadzonych wywiadów.



Pierwszymi rozmówczyniami Tadeusza Tomaszewskiego były Danuta Szaflarska i Barbara Skarga. Obie raczej niechętnie udzielały wywiadów, ale szczęśliwym trafem dziennikarz wiedział, jak do nich dotrzeć: uruchomił prywatne kontakty jeszcze z czasów studiów reżyserskich w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie.



Nie wszystkie przeprowadzone wywiady trafiły do książki. Tadeusz Tomaszewski wybrał opowieści najciekawsze w czytaniu, gdyż niektórych rozmów świetnie się słuchało, ale ich słowa przelane na papier nie oddawały nastroju, intonacji głosu rozmówcy itp. Po drugie, autor zdawał sobie sprawę, że zainteresować tym materiałem jakieś wydawnictwo w Polsce może przede wszystkim znanymi nazwiskami. Niektóre warte uwagi wywiady po prostu nie zmieściły się.

Nie ma w książce na przykład wywiadu z Wandą Cejko-Kiałką, łączniczką i sanitariuszką Okręgu Wileńskiego Armii Krajowej, żoną Stanisława Kiałki, jednego z najwybitniejszych dowódców wileńskiej AK.  

Podobne „egzaminy językowe” czy „sprawdziany” ze znajomości Wilna i Wileńszczyzny jak w przypadku Wandy Cejko-Kiałki zdarzały się również podczas innych spotkań. Było to jednak coś, dzięki czemu nawiązywał się kontakt, rozmówca łatwiej się otwierał i opowiadał, opowiadał... Wystarczyło po prostu słuchać. 

Bohaterowie książki „Wracając do Wilna”  to wybitni przedstawiciele świata kultury, sztuki i nauki, znani w Polsce, ale częstokroć jednak niekojarzeni z Wilnem. We współczesnym Wilnie natomiast nieraz w ogóle nieznani, i to nie tylko wśród Litwinów, lecz także Polaków. Tymczasem ich opowieści to żywe świadectwo historii miasta i społeczności, która już nie istnieje. Z tych wspomnień wyłania się obraz Wilna przedwojennego – miasta być może prowincjonalnego, ale tolerancyjnego, otwartego na różne kultury, języki, religie, na nowe trendy w sztuce i kulturze, z bogatym życiem teatralnym.

Tadeusz Tomaszewski nie ukrywa, że chciałby trafić z tym przekazem do czytelnika litewskiego, zamierza więc szukać wydawnictwa, które zgodziłoby się wydać jego książkę w przekładzie na język litewski. „Zależy mi na tym, żeby Litwini, wilnianie w pierwszym lub drugim pokoleniu poznali tę historię i przyznali ją za swoją – nie swoją litewską, lecz swoją wileńską” – powiedział podczas prezentacji książki w Instytucie Polskim w Wilnie. 

Książkę „Wracając do Wilna” można nabyć w wileńskiej księgarni „Elephas” działającej w Domu Kultury Polskiej w Wilnie. W środę, 6 czerwca prezentancja książki z udziałem autora odbędzie się w „Domu Zarazy” w Gdańsku-Oliwie.

Zdjęcia: Jan Wierbiel
Montaż: Edwin Wasiukiewicz