Zapomniane dzieje polskiej tułaczki

Historia polskich tułaczy w Iranie ma swe źródło w porozumieniu między Stalinem a Rządem RP na uchodźstwie zawartym w 1941 r. (układ Sikorski-Majski), gdy ustalono, że Polacy przebywający w syberyjskich obozach pracy przymusowej na terenie Związku Sowieckiego zostaną zwolnieni, pod dowództwem generała Władysława Andersa przejdą szkolenie wojskowe, po czym będą kierowani na front. Wtedy też zapadła decyzja, że polska armia gen. Andersa wraz z rzeszą cywilnych tułaczy opuści ZSRR i dołączy do polskich sił zbrojnych na Zachodzie.

Pierwsza grupa polskich tułaczy dotarła do Iranu w dniu 12 marca 1942 r. z Aszchabadu w Turkmenistanie przez przejście graniczne Badżgiran na północnym wschodzie Iranu i została zakwaterowana w okolicach miasta Meszched. Na grupę tę składały się głównie kobiety i dzieci, które potem zostały przetransportowane do Indii lub Isfahanu. Poza tym znaczna część polskich wychodźców przybyła do Iranu w tymże 1942 r. od strony Morza Kaspijskiego przez port w Bandar Anzali (dawniej Bandar Pahlawi).

Spośród wszystkich 120 tysięcy polskich wychodźców ze Związku Sowieckiego, którzy podczas II wojny światowej znaleźli się w Iranie, ponad 40 tysięcy stanowiły kobiety i dzieci. Wychodźcy ci zostali rozlokowani w wielu różnych miejscach Iranu, między innymi w miastach Meszched, Kazwin i Isfahan, a później także w mieście Ahwaz. Teheran i Isfahan były zaś tymi miastami, które przyjęły największą liczbę polskich tułaczy. W Teheranie mieszkali oni w pobliżu elektrowni Żale, w obiektach Szpitala Tysiąca Łóżek oraz w okolicach ulicy Lalezar. W Isfahanie natomiast, ze względu na wsparcie rządu irańskiego oraz chrześcijan ormiańskich, większość polskich dzieci tułaczych zamieszkała w chrześcijańskiej dzielnicy Dżolfa.

Pani Krystyna Tomaszyk, autorka książki "Droga i Pamięć. Przez Syberię na Antypody", córka Krystyny Skwarko, dyrektorki polskich szkół i internatów w Isfahanie, wspomina, że w mieście tym mieszkało ponad 2500 polskich dzieci, które wraz z pozostałymi wychodźcami z Polski żyły w 27 placówkach polskich na terenie Isfahanu. Polskie dzieci i uczniowie przebywający w Isfahanie, poza pobieraniem nauk w polskim systemie edukacyjnym, uczyły się też przy współpracy irańskich artystów sztuki wiązania kobierców perskich. Trzy kobierce utkane przez polskie dzieci, podopiecznych kursów tkackich, zostały przekazane w pamiątkowym darze szachowi Iranu, Winstonowi Churchillowi, ówczesnemu premierowi rządu Wielkiej Brytanii oraz generałowi Kazimierzowi Sosnkowskiemu. Część polskich dzieci i wychodźców w 1945 r., na zaproszenie ówczesnego premiera Nowej Zelandii, wyemigrowała do tego kraju. Żyjący nadal członkowie tej polskiej społeczności, mieszkającej w Nowej Zelandii, w czasie corocznych uroczystości pielęgnują wspomnienia ze swego pobytu w Iranie.

Społeczność polska w Iranie w czasie pobytu w tym kraju prowadziła godną uwagi aktywność i formy działalności, między innymi druk polskich publikacji, takich jak "Orzeł biały", "Zew" i "Polacy w Iranie". Poza tym polscy wychodźcy w Iranie w 1942 r. prowadzili działalność artystyczną oraz powołali w Teheranie Towarzystwo Studiów Irańskich, wsród którego członków znalazły się znane polskie osobistości, między innymi wybitny iranista Franciszek Machalski.

Wycieńczeni fizycznie i psychicznie, nękani chorobami i epidemiami, wyniesionymi jeszcze z sowieckich łagrów, Polacy z trudem odzyskiwali formę, pozwalającą na powrót do walki. Dla wielu ta pomoc nadeszła zbyt późno, zmiany były zbyt drastyczne. Szacuje się, że ogółem na ziemi perskiej zmarły prawie 3 tysiące uchodźców z Polski. Jak wspominają świadkowie tamtych wydarzeń, gdyby nie serdeczna pomoc i opieka, jaką otaczali Polaków irańczycy, pewnie ta liczba byłaby jeszcze większa. Tylko na Polskim Cmentarzu Wojennym Dulab w Teheranie znajduje się 1937 polskich mogił. 

Wystawę w Domu Kultury Polskiej można oglądać do końca stycznia.

Na podstawie: DKP, inf.wł.