Otwarcie pałacu w Jaszunach: Symbol polskości, symbol sukcesu

"Jest to historyczne wydarzenie. Czuję i radość, i satysfakcję, i dumę. To nie jest zwykły pałacyk. To jest symbol. Symbol polskości, symbol świetności tamtych pokoleń, wielkich ludzi, którzy tu mieszkali i gościli. W okresie bardzo trudnym, kiedy Polski nie było, kiedy była pod zaborami, tu rodziły się idee wolnościowe, niepodległościowe. Ten duch zawsze w tym pałacu był, nie zważając na zmiany ustrojowe i zmiany granic" - w rozmowie z Wilnoteką powiedział mer rejonu solecznickiego Zdzisław Palewicz.

W XVI-XVIII w. Jaszuny należały do Radziwiłłów. W XIX w. stały się własnością Balińskich i odtąd rozpoczął się ich rozkwit. W latach dwudziestych i trzydziestych XIX wieku Jaszuny stały się ważnym ośrodkiem kultury polskiej na Wileńszczyźnie. Michał Baliński, wychowanek Uniwersytetu Wileńskiego, członek Towarzystwa Szubrawców i Towarzystwa Topograficznego, jeden z redaktorów "Tygodnika Wileńskiego", słynny badacz przeszłości Polski i Litwy, był postacią dość znaną w Wilnie. Rola Jaszun jeszcze bardziej wzrosła po zbliżeniu się Balińskich ze Śniadeckimi. W 1820 roku Michał Baliński zawarł związek małżeński z Zofią Śniadecką, córką profesora Jędrzeja Śniadeckiego i bratanicą profesora, emerytowanego rektora Uniwersytetu Wileńskiego Jana Śniadeckiego. W 1824 roku ustępujący ze służby Jan Śniadecki postanowił zamieszkać w Jaszunach, w tym też roku rozpoczęto budowę nowego, murowanego pałacu według projektu prof. Karola Podczaszyńskiego. Budynek w stylu późnego klasycyzmu ukończono w 1828 roku. Oprócz pałacu powstały utrzymane w podobnym stylu zabudowania gospodarcze i park krajobrazowy. Po śmierci w 1864 r. Michała Balińskiego Jaszuny odziedziczył jego syn Konstanty. Ostatnimi właścicielami majątku przed 1939 rokiem byli Aleksander i Anna z Balińskich Pereświet-Sołtanowie. 

Z pałacem w Jaszunach związanych jest wiele mniej lub bardziej prawdopodobnych historii. Faktem jest jednak, że gościł tu kwiat wileńskiego świata nauki i kultury. W Jaszunach bywał między innymi Juliusz Słowacki, który bez wzajemności kochał się w Ludwice Śniadeckiej.

Po wojnie do pałacu wprowadziła się administracja miejscowego sowchozu, która zachowała pałac w nie najgorszym stanie do początku lat 90 XX wieku. A potem przyszły czasy, kiedy w ruinę popadł niejeden zabytkowy obiekt: rozpoczęła się prywatyzacja. "Prywatyzacja sama w sobie nie jest zła, ale nie w przypadku takich obiektów jak ten. Podjęte zostały jednak rozsądne decyzje, obiekt został przekazany do własności publicznej. I to go uratowało" - powiedziała Wilnotece Diana Varnaitė, dyrektor Departamentu Dziedzictwa Kulturowego przy Ministerstwie Kultury RL.